Fonografos.net Ειδησεογραφικό portal Φθιώτιδας και Κεντρικής Ελλάδας
Στις λογοκριτικές επεμβάσεις, είτε προέρχονται από κρατικούς φορείς είτε από επιθυμίες και «αυθόρμητες» αντιδράσεις πολιτών, δεν υπάρχουν διακρίσεις. Ούτε η καταξίωση ενός καλλιτέχνη ούτε η υπαινικτικότατα ενός έργου τέχνης αποτελούν εμπόδια στη διάθεση κάποιων να βάλουν φίμωτρο στο στόμα μιας τέχνης, που έχει για καταγωγική αποστολή της…να δαγκώνει.
Τι κι αν προσπάθησε ο Αλέξανδρος Παπαναστασίου, με νόμο, από το 1927 ακόμη, να κατοχυρώσει την ελευθερία της τέχνης. Ακόμη κι ο Μεταξάς, με υπουργό Πολιτισμού τον αμφιλεγόμενο, πλην φιλότεχνο Κωστή Μπαστιά, θα ντρεπόταν μπροστά στα όσα ακολούθησαν μετά τον πόλεμο, και κυρίως με την «ατομική πρωτοβουλία» για λογοκρισία.
Είναι πολλές οι φορές που μερικοί πολίτες αποδεικνύονται βασιλικότεροι του βασιλέως, όταν πρόκειται για υπεράσιση συμβόλων και ιερών. Όπως, τουλάχιστον, αυτοί τα θεωρούν. Από το 1953 ήδη, η Ναυτική Αστυνομία παρεμβαίνει για να αποκαθηλώσει εξαιρετικό πίνακα του Γιάννη Τσαρούχη, σε ομαδική έκθεση, με τίτλο «Γυμνός ναύτης». Τελικά, έμεινε γυμνός ο τοίχος, όπου ήταν αναρτημένος.
«Γυμνός Ναύτης», Γιάννης Τσαρούχης
Γράφτηκαν πολλά αυτές τις ημέρες, με αφορμή τον βανδαλισμό του Παπαδόπουλου της ΝΙΚΗΣ στην Εθνική Πινακοθήκη, για τα φαινόμενα λογοκρισίας στην Ελλάδα, τα οποία βέβαια αθροιστικά θα ήταν μικρό υποσύνολο των όσων συνέβησαν στην επταετία της χούντας. Εμείς θα προτιμήσουμε να σταχυολογήσουμε αυτά για τα οποία έτυχε να έχουμε προσωπική αντίληψη ή την άποψη των δημιουργών γι’ αυτά. Για παράδειγμα, ήταν το 1979, όταν επί κυβερνήσεως Κωνσταντίνου Καραμανλή απαγορεύτηκε η μετάδοση από τους κρατικούς ραδιοφωνικούς σταθμούς του τραγουδιού του Διονύση Σαββόπουλου «Μακρύ ζεϊμπέκικο για το Νίκο», που αναφερόταν στους αδελφούς Κοεμτζή και στο φονικό του νυχτερινού κέντρου, το 1973. Σε μια συζήτηση, με την πέτρα του σκανδάλου, τον άνθρωπο ο οποίος ζήτησε «παραγγελιά», να χορέψει τις «Βεργούλες»ο Δημοσθένης Κοεμτζής μας εξομολογήθηκε ότι δεν είχε πάρει χαμπάρι το περιστατικό – άλλωστε, δεν είχε πάρει πολλά χαμπάρι και από το τραγούδι. Τον είχε ενθουσιάσει η ταινία του Τάσιου, παρ’ όλα αυτά. Το καλύτερο ήταν η αντίδραση του Μάνου Χατζηδάκι, ο οποίος επέμενε να παίζει το τραγούδι στο Τρίτο Πρόγραμμα και στο τηλεφώνημα του προέδρου της Βουλής Αθανάσιου Τσαλδάρη, προς συνετισμό, αυτός απάντησε απλώς: «Νανά (σ.σ.: έτσι αποκαλούσαν οι φίλοι τον Τσαλδάρη), είσαι ηλίθιος».
Λογοκρισία με… Μόστρα
Αργότερα, ο ιός μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο. Πρώτα το 1988 , στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Βενετίας, όταν οι καθολικοί αντέδρασαν στην προβολή της ταινίας του Μάρτιν Σκορσέζε « Ο Τελευταίος πειρασμός», βασισμένης στο ομότιτλο βιβλίο του Νίκου Καζαντζάκη. Η αίθουσα προστατεύτηκε από αστυνομικούς, αλλά και στην Ελλάδα κάτι παρόμοιο συνέβη. Οι φανατικοί χριστιανοί απαιτούσαν απαγόρευση της προβολής και η αστυνομία περιφρουρούσε την αίθουσα. Στη Θεσσαλονίκη «κατέβασαν» τη τζαμαρία του κινηματογράφου Αριστοτέλειον και φθάσανε στα δικαστήρια, προκειμένου να μην προβληθεί το φιλμ. Έχοντας την τύχη να είμαι και ο μόνος στη συμπρωτεύουσα ο οποίος είχε δει το έργο στην Μόστρα της Βενετίας, ήμουν και ο αποκλειστικός μάρτυρας υπεράσπισης της προβολής, χωρίς να έχει προσωπική άποψη κανένας από τους πολλούς μάρτυρες κατηγορίας οι οποίοι κατέθεσαν. Μέσα σε βρισιές και κατάρες, σε μια πλημμυρισμένη από μαύρα ράσα δικαστική αίθουσα, προσπάθησα να αναλύσω τη βαθιά θρησκευτικότητα του φιλμ, σκηνοθετημένο από τον φανατικά καθολικό Σκορσέζε, αλλά πού… Ο πρόεδρος δικαίωσε με ασφαλιστικά μέτρα την απαγόρευση. Το αστείο είναι ότι ο διανομέας της ταινίας ήταν κι αυτός ενθέρμως θρησκευόμενος. Και λίγο μετά, στην ακριτική Φλώρινα, στα γυρίσματα της ταινίας «Το μετέωρο βήμα του πελαργού» είχε κριτική άποψη, ο τότε Μητροπολίτης, υμνητής της χούντας, Αυγουστίνος Καντιώτης. Το πλατό στον ποταμό Σακουλέβα έβαλε λουκέτο, όσο να λυθεί το πρόβλημα, αλλά ο Θόδωρος Αγγελόπουλος μεταφέρθηκε για λίγες μέρες σε νοσοκομείο των Αθηνών.
Δεν ανακοινώθηκε επισήμως το πρόβλημα, αλλά κρυφίως μας πληροφόρησε ότι οι όρχεις του…είχαν πρηστεί. Κυριολεκτικώς και μεταφορικώς!
Πάντως, η λογοκριτική διάθεση του Καντιώτη επεκτάθηκε και σε τοπωνύμια χωριών, αφού επισκεπτόμενος τους Άγιους Ανάργυρους, βρήκε ότι στην Κυριακάτικη Λειτουργία, το χριστεπώνυμο πλήθος δεν ήταν και τόσο…πλήθος και υποχρέωσε τους κατοίκους να αφαιρέσουν για τιμωρία το «Άγιοι». Από τότε το χωριό αποκαλείται απλώς Ανάργυροι.
Η αφίσα της ταινίας «Ο Τελευταίος Πειρασμός» του Μάρτιν Σκορτσέζε
Ήταν η εποχή που φαίνεται ότι το σινεμά διεκδικούσε με πάθος τη λογοκρισία. Έτσι, το 1992 ο σκηνοθέτης, συγγραφέας και πολλά άλλα, όντας εκείνη την εποχή σύμβουλος κινηματογραφίας του ΥΠΠΟ, προέβη σε ηθικό λιντσάρισμα της Φρίντας Λιάππα για τα «Τα χρόνια της μεγάλης ζέστης». Αιτία ο ισχυρισμός του για κακοποίηση βρέφους στη διάρκεια των γυρισμάτων. Αντί για τη Λιάππα, η οποία ταξίδεψε στο Φεστιβάλ Βερολίνου, ήταν ο Δοξιάδης που αναγκάστηκε σε παραίτηση από την υπουργό Ψαρούδα Μπενάκη. Είχε παρέμβει ο παθών Αγγελόπουλος με επιστολή, στην οποία έγραφε ότι η παραίτηση ήταν μονόδρομος. Δυστυχώς, η Λιάππα έφυγε από καρκίνο δύο έτη αργότερα, στα σαράντα έξι της. Σε προσωπικές συζητήσεις, η σκηνοθέτης σαφώς απέδιδε ευθύνες στο περιστατικό, για την εξέλιξη της υγείας της.
Ο λογοκριτἠς που έγινε υπουργός Πολιτισμού
Αργότερα, στα χρόνια μετά το 2000, υπήρξε νέα ομοβροντία σχετικών φιμωτικών παρεμβάσεων, αν και θα περίμενε κάποιος ο χρόνος να δρα υπέρ της ευρύνοιας. Το 2001 μπήκε στο χορό και το βιβλίο, που είχε ξεχαστεί από τη σχετική «ζήτηση», από τη δεκαετία του ’80. Τότε, ο Μαρκήσιος ντε Σαντ και ο Ανδρέας Εμπειρίκος με τον «Μεγάλο Ανατολικό» είχαν θεωρηθεί σκανδαλώδεις για το σεξουαλικό περιεχόμενο των έργων τους και ζητήθηκε η απαγόρευση της κυκλοφορίας τους. Κάτι ανάλογο βρήκε ο Πέτρος Τατούλη στο βιβλίο της Έρσης Σωτηροπούλου «Ζιγκ ζαγκ στις νεραντζιές» και ζήτησε να απαγορευθεί από τις σχολικές βιβλιοθήκες. Το κατάφερε. Μοιάζει με συνέχεια του 2000, όταν ψωμιάδηδες έκαιγαν έξω από βιβλιοπωλείο της Θεσσαλονίκης βιβλία του Μίμη Ανδρουλάκη, υπό τον εύλογο τίτλο «Μ εις τη ν». Πάντως και οι δυό συγγραφείς αντιμετώπισαν τις αντιδράσεις με θαυμαστό χιούμορ.
Όλα τούτα άνοιγαν το δρόμο στον τηλε-βιβλιοπώλη Άδωνι Γεωργιάδη, ο οποίος έκανε πρώτη παρουσία το 2007. Τότε, στη Video art Athens, το βίντεο αρτ της Εύας Στεφανή γνώρισε τη «φιλότεχνη» φύση του νυν υπουργού. Ζήτησε αποκλεισμό του έργου από την έκθεση, καθώς ένα γυναικείο χέρι αυνανιζόταν, υπό τους ήχους του εθνικού ύμνου. Εξαιρετική σκηνοθέτης η Εύα Στεφανή, διαγωνιζόμενη φέτος στο τρέχον Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ, στη Θεσσαλονίκη, δε θέλει καν να θυμάται την επίθεση που δέχτηκε. Εξομολογήθηκε, ωστόσο, ότι μπορεί να συμβούν και χειρότερα φαινόμενα στις μέρες μας, όπως για παράδειγμα με τα έργα του «ολυμπιονίκη» Δημήτρη Παπαϊωάννου, προσθέτοντας ότι ο ανερχόμενος τραμπισμός δεν αποτελεί καλό σύμβουλο για όλα αυτά.
Η ακροδεξιά πηγαίνει σχολείο
Και μια που το σινεμά αποτελεί το κέντρο του ενδιαφέροντός μας, δύο πρόσφατα γεγονότα μας θυμίζουν ότι το φίμωτρο έχει συνήθως συγκεκριμένη καταγωγή. Το 2021, ο δικηγόρος Κατσιβαρδάς, – ω, της συμπτώσεως, συνήγορος του Κασιδιάρη – έκανε αγωγή σε δασκάλα, επειδή πρόβαλε στην τάξη της την ταινία του Σουηδού Κρίστιαν Ζέτερμπεργκ «Αγόρια στο ντους». Η ταινία υπαγόταν σε σχετική λίστα προτεινόμενων ταινιών σε νεαρούς μαθητές, από το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου, η δε δασκάλα τυχαίνει άριστη γνώστης του κινηματογράφου. Επαγγελματίας στο χώρο, θέλησε να κρατήσει την ανωνυμία και την πίκρα της. Ώσπου φτάσαμε στο 2024 και μια άλλη εξαιρετική και βραβευμένη σκηνοθέτης, πρώην πρόεδρος της Ακαδημίας Αθηνών, η Ελίνα Ψύκου, γνώρισε τη μήνι και τις ακροδεξιές επιθέσεις για την αφίσα της ταινίας της «Αδέσποτα κορμιά», με την καταγραφή των σωματικών παθών τριών γυναικών, καθαγιασμένων με το δικό τους τρόπο. Αντί κατακλείδας, το κείμενο της ίδιας για topontiki.gr διατηρεί τη μοναδικότητα μιας γυναίκας, η οποία υπέστη τη σταύρωση της λογοκρισίας.
Ελίνα Ψύκου: «Στις 19 Δεκεμβρίου 2023, το υπουργείο Εξωτερικών ζήτησε την απόσυρση έργου της εικαστικού Γεωργίας Λαλέ, από το Γενικό Προξενείο της Νέας Υόρκης, όπου και παρουσιαζόταν στο πλαίσιο έκθεσης με θέμα την έμφυλη βία. Το έργο απεικονίζει την ελληνική σημαία με ροζ χρώμα, και είναι φτιαγμένο από σεντόνια που γυναίκες δώρισαν στην Λαλέ. Ο κυβερνητικός εκπρόσωπος δήλωσε σχετικά: «Προφανώς εμείς πάντοτε προστατεύουμε την ελευθερία της τέχνης και είναι κάτι το οποίο δε νομίζω ότι μπαίνει στο τραπέζι πολιτικής αντιπαράθεσης. Υπάρχουν όμως και κάποια πράγματα τα οποία είναι πάνω απ’ όλα, είναι ιερά, ένα από αυτά είναι η σημαία μας, το σύμβολο, είναι ιερό σύμβολο». Δηλαδή, ναι μεν, αλλά… Όταν δια στόματος του εκπροσώπου της ελληνικής κυβέρνησης η ελευθερία της τέχνης σταματάει μπροστά στη σημαία, γιατί είναι ιερό σύμβολο, τότε δίνεται χώρος σε κάποια άτομα να ονειρεύονται την επιστροφή της λογοκρισίας, να ενορχηστρώνουν εκστρατείες εκφοβισμού καλλιτεχνών, να οργανώνουν διαμαρτυρίες με στόχο την ακύρωση προβολών κινηματογραφικών ταινιών, και τελικά να εισβάλουν στην Εθνική Πινακοθήκη και να καταστρέφουν ένα καλλιτεχνικό έργο. Πίσω από όλα αυτά τα άτομα, που συνηθίζουμε να ονομάζουμε γραφικά, και που τα ίδια συχνά αυτοαποκαλούνται αντισυστημικά, δε βρίσκεται τίποτα παραπάνω από τη συστημική συναίνεση, αποδοχή και ενοχή. Δε βρίσκεται τίποτα παραπάνω από τη συστημική βία που μόνο σκοπό έχει να προστατέψει τα ιερά σύμβολα, την Πατρίδα, τη Θρησκεία και την Οικογένεια ή αλλιώς την Ησυχία, την Τάξη και την Ασφάλεια και τελικά να διαιωνίσει τον έλεγχο των πολιτών μέσω της καλλιέργειας του φόβου και του ηθικού πανικού».
Πηγή: topontiki.gr
