Συγκινητική εκδήλωση στο Μικρό Χωριό Ευρυτανίας για την κατολίσθηση του 1963

Κείμενο Απόστολος Κων. Καρακώστας, φωτογραφίες Αδελφότητας Μικροχωριτών και Βασιλικής Παπαδημητρίου.

Το Σάββατο 3 Αυγούστου στο αναγεννημένο μέσα από τα συντρίμμια του  Παλιό Μικρό Χωριό Ευρυτανίας έγινε εκδήλωση μνήμης για το τραγικό γεγονός της καταστροφής του χωριού από κατολίσθηση πριν 61 χρόνια, στις 13 Γενάρη του 1963.

Η κατολίσθηση εξαφάνισε ανθρώπους, σπίτια, δένδρα, ζωντανά και άφησε μέσα στο καταχείμωνο όλους όσους επέζησαν άστεγους και απελπισμένους.

Δεν εγκατέλειψαν τον τόπο τους, εργάστηκαν σκληρά τα επόμενα χρόνια και κατάφεραν να ξαναδώσουν ζωή στο αγαπημένο τους χωριό.

Έκτισαν σπίτια εκκλησίες μουσείο και μνημεία, που διηγούνται το παρελθόν ανθρώπων με ισχυρή θέληση που αγωνίστηκαν για τον όμορφο τόπο που κληρονόμησαν από τους προγόνους τους.

Η εκδήλωση που γίνεται, είναι μεν μνήμης και τιμής για τα 13 αθώα θύματα, αλλά είναι και μια εκδήλωση επιβράβευσης για τα επιτεύγματα που οι κάτοικοι πέτυχαν στον τόπο τους.

Με την εκδήλωση που γίνεται υπενθυμίζουν σε όλους μας επιδιώξεις, ιδανικά, ανθρωπιά, δύναμη, συνεργασία, αλληλεγγύη, ήθος και άλλες αρχές που θα πρέπει να διέπουν την ζωή μας. Και όχι απελπισία, μεμψιμοιρία και απάθεια.

Στην εκδήλωση της 3^ης Αυγούστου όλοι έδωσαν το παρόν και συνέβαλαν αυτή η μέρα να είναι ένα πολύτιμο πετραδάκι στην πορεία της ιστορίας του Μικρού Χωριού.

Στο πανέμορφο χώρο του Μουσείου μέσα και έξω, κάτοικοι και επισκέπτες παρακολούθησαν τους οργανωτές και τους ομιλητές της εκδήλωσης που ο καθένας με τον δικό του τρόπο συνέβαλε.

Τους καλεσμένους καλωσόρισε εκ μέρους της Αδελφότητας ο αντιπρόεδρος κ. Σπύρος Κρίκος, συντονιστής της εκδήλωσης.

Χαιρετισμό απηύθυνε η Βουλευτής του Νομού κα. Θωμαΐς Οικονόμου που συνεχάρη τους οργανωτές και ευχήθηκε για την εκδήλωση.

Ο Πρόεδρος της Τ.Κ. Μικρού Χωριού κ. Τάκης Φλέγγας καλωσόρισε και συνεχάρη για την παρουσία τους την Βουλευτή, τον Δήμαρχο, τον Πρόεδρο του Δημοτικού Συμβουλίου, Αντιδημάρχους, και τον Σύλλογο Μικροχωριτών που είναι πάντα αρωγός σε όλες τις προσπάθειες που κάνει η κοινότητα. Ακόμα μετέφερε τους χαιρετισμούς του Αντιπεριφερειάρχη κ. Αριστείδη Τασιού.

Η Πρόεδρος της Αδελφότητας Μικροχωριτών κυρία Κυριακή Αϊβαλιώτου καλωσόρισε και ευχαρίστησε όλους για την παρουσία τους στην εκδήλωση και μίλησε για το τραγικό συμβάν πριν έξι δεκαετίες με ιστορικές λεπτομέρειες και συγκινητικά λόγια. Το κύριο θέμα της ομιλίας της ήταν «Ο ρόλος της αλληλεγγύης στην επανίδρυση του Μικρού Χωριού». (η πλήρης ομιλία της κυρίας Αϊβαλιώτη ακολουθεί στο τέλος του κειμένου).

Την Πρόεδρο της Αδελφότητας διαδέχθηκε στο βήμα η Γεωλόγος κα. Βασιλική Παπαδημητρίου. Έκανε διαδοχικές προβολές πινάκων σε οθόνη και συγχρόνως επεξηγούσε κατολισθήσεις περασμένων δεκαετιών στο εξωτερικό και την Ελλάδα. Ανέλυσε με επιστημονικό τρόπο τα γεωλογικά καταστροφικά φαινόμενα που έπληξαν την περιοχή του Μικρού Χωριού το 1963. Δηλαδή τις γενικές, γεωλογικές, τεκτονικές και υδρογεωλογικές συνθήκες της περιοχής.

Επόμενος ομιλητής ο δημοσιογράφος κ. Βαγγέλης Πλάκας, Μικροχωρίτης στην καταγωγή, μίλησε για την αντιμετώπιση του τραγικού γεγονότος από τον τύπο της εποχής. Είπε πόσο διεξοδικά έχει ασχοληθεί ψάχνοντας παλιά δημοσιεύματα για την κατολίσθηση στις εφημερίδες. Πρόσθεσε ότι όσο κι αν προκαλεί αισθήματα συγκίνησης λύπης και θλίψης το γεγονός, παράλληλα στέλνει και μηνύματα αισιοδοξίας. Αναφέρθηκε και στα ιστορικά γεγονότα που συνέβησαν στην περιοχή ξεκινώντας από τον αγώνα για την ανεξαρτησία, τις μάχες του Μάρκου Μπότσαρη πριν δυο αιώνες, αλλά και για γεγονότα της κατοχής και των αμέσως επόμενων ετών που σημάδεψαν τον τόπο.

Τελευταίος ομιλητής ήταν ο σκηνοθέτης κ. Νικόλαος Μεζερίδης ο οποίος προλόγισε το ντοκιμαντέρ που ακολούθως προβλήθηκε. Δήλωσε ότι αγάπησε τον τόπο και ότι νοιώθει Μικροχωρίτης. Το ντοκιμαντέρ διάρκειας 50’ λεπτών έχει τίτλο «Το Χωριό που νίκησε τον θάνατο», το σενάριο-παραγωγή είναι του Βαγγέλη Πλάκα και η σκηνοθεσία του Νίκου Μεζερίδη.

Όλους τους ομιλητές θερμά χειροκρότησαν οι καλεσμένοι. Ο καιρός ήταν θαυμάσιος και δροσερός και παρέμειναν στον χώρο γύρω από το μουσείο συζητώντας και απολαμβάνοντας τα κεράσματα.

Στην εκδήλωση παραβρέθηκαν πέρα από τους οργανωτές, πολιτικούς και εισηγητές, ο Καθηγούμενος της Σταυροπηγιακής Ιεράς Μονής Τετάρνας  Πανοσιολογιώτατος Αρχιμανδρίτης πατέρας  Δαμασκηνός, ο εφημέριος της Τοπικής Κοινότητας Αιδεσιμότατος πατέρας Παΐσιος, ο Πρόεδρος της Ομοσπονδίας Ευρυτανικών Συλλόγων κ. Κώστας Νταβαρίνος, η Γενική  Γραμματέας του Συλλόγου Ευρυτάνων Αιτωλοακαρνανίας και Πρόεδρος του Συλλόγου Παναιτωλίου Αγρινίου «Χρήστος Καπράλος» κα. Μαρία Ψηλού, ο εικαστικός Θανάσης Λιαροκάπης, δημοσιογράφοι, εκπρόσωποι φορέων, συλλόγων, οργανισμών και πολλοί κάτοικοι της περιοχής και επισκέπτες που ήρθαν από τον Προυσό, Καρπενήσι, Αθήνα, Αγρίνιο και άλλα μέρη.

Να υπενθυμίσουμε ότι στο Μικρό Χωριό πέρα από το φυσικό κάλος και τα μονοπάτια για τις γύρω κορφές, υπάρχουν πολλά μνημεία που αναδείχνουν και πληροφορούν τον ψαγμένο επισκέπτη για την τοπική Ιστορία.

Πέρα από το μνημείο για τα 13 θύματα της κατολίσθησης στην είσοδο της λίμνης στο Παλιό Μικρό Χωριό, είναι το Μνημείο των πεσόντων δίπλα στην Αγία Κυριακή, το μνημείο για τον αντάρτη Κλέαρχο στην πλαγιά του βουνού, στην πλατεία στήλη με άλλα δυο θύματα της Εθνικής Αντίστασης, δύο προτομές στον Σχολικό κήπο, του Ι. Ζορμπαλόπουλου αγωνιστή του 1821 και του Γ.Ε. Παπαδή, του πρώτου Μικροχωρίτη δάσκαλου.

Ακόμα στις Λόγγοβες μνημείο για 11 εθνομάρτυρες που εκτελέστηκαν από τους Ιταλούς τα Χριστούγεννα του 1942. Και στην σπηλιά Μπλουρέντζα πλάκα που ενημερώνει για την αποκλίστρα-καταφύγιο των Μικροχωριτών στους πολέμους.

Πραγματικά το Μικρό Χωριό, Παλιό και νέο, είναι ένας τόπος που αξίζει να το επισκεφθεί κανείς, ειδικά τις δύσκολες μέρες του καύσωνα στα πεδινά!

—————-ο—————-

Ομιλία της Προέδρου Αδελφότητας Μικροχωριτών κυρίας Κυριακής Αϊβαλιώτου.

«Ο ρόλος της αλληλεγγύης στην επανίδρυση του Μικρού Χωριού»

Ήταν Κυριακή 13 Ιανουαρίου 1963, 08:20 το πρωί και οι περισσότεροι κάτοικοι βρίσκονταν στην εκκλησία του χωριού για να παρακολουθήσουν τη θεία λειτουργία. Στην εκκλησία βρίσκονταν και ο δάσκαλος του χωριού μαζί με το σύνολο των μαθητών του Δημοτικού Σχολείου. Ξαφνικά, ακούστηκε ένα υπόκωφο βουητό και αμέσως μετά η πλαγιά του βουνού «Κρι», πάνω στην οποία είναι χτισμένο το Μικρό Χωριό, άρχισε να καταρρέει μπροστά στα μάτια των κατοίκων…

Η συνέχεια είναι σε όλους μας γνωστή:

Πάνω από τα μισά σπίτια μαζί με τους αχυρώνες τους χάθηκαν μέσα στη λάσπη, πολλά ζώα, η γέφυρα της εισόδου του χωριού, οι βρύσες, όλες οι περιουσίες που τόσο πολύ μόχθησαν οι άνθρωποι να φτιάξουν, ό,τι θύμιζε το χωριό μας χάθηκε έτσι απλά μέσα στα χώματα, μέσα σε λίγες ώρες!

Το πιο αβάσταχτο κόστος, ήταν το ανθρώπινο: 13 συγχωριανοί θάφτηκαν κάτω από τα χώματα παρά τις προσπάθειες για απεγκλωβισμούς: ο Γιάννης Αθανασόπουλος, ο Λάμπρος Ζαχαράκης, η Αικατερίνη Ζησίμου,

Η οικογένεια Κοντογιάννη χτυπήθηκε σκληρά από τη μοίρα καθώς χάθηκαν ο Νίκος Κοντογιάννης μαζί με τη σύζυγό του Γιαννούλα και την 17χρονη κόρη τους Μαίρη αλλά και την αδερφή της Γιαννούλας, η Κομματά Φωτεινή που φιλοξενούνταν στο σπίτι τους εκείνες τις ημέρες.

Η Καλλιόπη Κωστοπούλου μαζί με τον άντρα της Χρήστο, η Κωνσταντία Μαστρογεωργοπούλου, ο Γιάννης Πλάκας, ο Ιωάννης Παπαδημητρίου, ο Γιώργος Τάσιος. 13 νεκροί στις 13 Γενάρη…

Στοιχειώνουν ακόμη οι μαρτυρίες όσων έτρεξαν στο σημείο της κατολίσθησης για να βοηθήσουν όσους ξέρανε ότι κινδύνευαν, αλλά δεν τα κατάφεραν για όλους…

Υπήρξαν και αρκετοί τραυματίες, κάποιοι από αυτούς χρειάστηκε να νοσηλευτούν στο Νοσοκομείο Καρπενησίου.

Μέσα σε αυτές τις τραγικές στιγμές ο δάσκαλος Ανδρέας Μπετένιος συγκεντρώνει αμέσως τα παιδιά έξω από την εκκλησία διώχνοντας με την ομπρέλα του τους αλλόφρονες γονείς που θέλουν να τα πάρουν μαζί τους και να γυρίσουν στα σπίτια τους να δουν τι έγινε. Τα οδηγεί σε ένα ασφαλές σημείο έξω από το χωριό και για την ηρωική του πράξη θα βραβευτεί αργότερα από την Ακαδημία Αθηνών. Αλλά ηρωικές πράξεις έγιναν πολλές εκείνες τις πρώτες στιγμές της καταστροφής – άλλης μιας καταστροφής, πολύ κοντά στη δύσκολη δεκαετία της κατοχής και του εμφυλίου.

Εφόσον για το κατολισθητικό φαινόμενο θα μιλήσει εκτεταμένα η καλεσμένη μας γεωλόγος κα Παπαδημητρίου δε θα ήθελα να επεκταθώ πολύ, παρά να τονίσω πως επρόκειτο ακόμη για την πιο μεγάλη καταστροφή από κατολίσθηση στα ελληνικά δεδομένα, ανήκουστη και για την εποχή που συνέβη, και γι’ αυτό προκάλεσε αμέσως το ενδιαφέρον του Τύπου, ενώ για πολλούς μήνες μονοπωλούσε τα ειδικά αφιερώματα στις εφημερίδες εθνικής εμβέλειας και όχι μόνο. Για τη δημοσιογραφική κάλυψη θα μιλήσει βέβαια στη συνέχεια, ο αγαπητός Βαγγέλης Πλάκας.

Από τη μεριά της Αδελφότητας Μικροχωριτών, θα ήθελα να σταθώ στις ενέργειες που έγιναν μετά την κατολίσθηση, για την υποστήριξη των πληγέντων Μικροχωριτών, οι οποίοι είχαν απομακρυνθεί από το χωριό υπό τον φόβο της επέκτασης του φαινομένου. Οι Μεγαλοχωρίτες πρώτοι άνοιξαν τα σπίτια τους για φιλοξενίες και προσέφεραν κάθε δυνατή βοήθεια στους πληγέντες, ενώ πολλοί Μικροχωρίτες εγκαταστάθηκαν προσωρινά και στο Καρπενήσι. Το Μικρό Χωριό για καιρό θεωρούνταν τελειωμένο, μη κατοικήσιμο.

Οι περισσότεροι όμως ήταν αποφασισμένοι να επιστρέψουν στον τόπο τους κι έτσι το Φεβρουάριο του 1964, ένα χρόνο μετά, ξεκίνησαν οι εργασίες για την ανοικοδόμηση του χωριού 2 χιλιόμετρα μακριά από τον παλιό οικισμό. Στον απόηχο της βιβλικής καταστροφής, γεννήθηκε ένα μεγάλο κύμα αλληλεγγύης, που είχε ως αποτέλεσμα σε 4 χρόνια, το Νέο Μικρό Χωριό να είναι έτοιμο να φιλοξενήσει σε μόνιμη βάση τους βιαίως ξεσπιτωμένους του 1963.

Αξίζει να αναφερθούμε στους πρωτεργάτες αυτής της πρωτοποριακής προσπάθειας και στις ενέργειες που απαιτήθηκαν για να γίνει αυτό πραγματικότητα:

Ένα μήνα μετά την κατολίσθηση, τον Φεβρουάριο του 1963, με βασιλικό διάταγμα συγκροτείται «Ερανική Επιτροπή» συν αποτελούμενη από τον Δήμαρχο Αθηναίων Άγγελο Τσουκαλά, τον Μητροπολίτη Ναυπακτίας και Ευρυτανίας, από ακαδημαϊκούς, από τον Νικόλαο Γαζή της Εθνικής Τράπεζας, από τους Μικροχωρίτες καπνοβιομηχάνους Φλέγγα και Κεράνη, από τον στρατηγό Δημήτρη Πολύζο, από τον επιχειρηματία Κομπορόζο και από τους δικηγόρους Χοϊδά και Πλατσή.

Ο Πρόεδρος της Αδελφότητας Μικροχωριτών Νικόλαος Κεράνης σε συνεργασία με τον Γραμματέα της Ερανικής Επιτροπής Μάνθο Κομπορόζο, προσπαθούν σε καθημερινή βάση απευθυνόμενοι σε Οργανισμούς, Δημόσιες Υπηρεσίες, Δήμους, Επιχειρήσεις, Οργανώσεις τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό, όπως την Ένωση Ευρυτάνων της Αμερικής «Το Βελούχι», να εξασφαλίσουν βοήθεια με κάθε δυνατό τρόπο, προκειμένου να ανευρεθούν τα απαιτούμενα κεφάλαια έτσι ώστε να ανοικοδομηθεί ξανά το Μικρό Χωριό.

Μερικές από τις επιστολές του Κομπορόζου και του Κεράνη προς άλλους επιχειρηματίες για συμμετοχή στον εθνικό έρανο, εκτίθενται εδώ, στον κεντρικό διάδρομο του Μουσείου, στην προθήκη που είναι αφιερωμένη στην Κατολίσθηση, και μαρτυρούν τις συντονισμένες προσπάθειες των επιφανών Μικροχωριτών να βοηθήσουν τον τόπο τους.

Όλα τα Διοικητικά Συμβούλια της Αδελφότητας κατά τη δεκαετία 1960, με προέδρους τους, Νικόλαο Κεράνη, Δημήτριο Πολύζο, και τους δικηγόρους Κλεομένη Κουτσούκη και Χρήστο Θάνο, καταβάλουν τιτάνια προσπάθεια και συνεχείς παραστάσεις προς όλες τις αρμόδιες υπηρεσίες και φορείς, προκειμένου να δοθεί οριστική λύση στο πρόβλημα στέγασης των κατοίκων σε νέα και ασφαλή τοποθεσία όπου πρέπει να χωροθετηθεί το Νέο Μικρό Χωριό.

Η Κοινότητα του Μικρού Χωριού με Πρόεδρο τον Δημήτριο Τσατσαράγκο και τον πολύτιμο και ακούραστο βοηθό του, Γραμματέα της Κοινότητας Αθανάσιο Κοντογεώργο, συμβάλλουν καταλυτικά στην ταχύτατη δημιουργία του Νέου Χωριού, μέσα από παραστάσεις σε δημόσιες υπηρεσίες, απαλλοτριώσεις, κατανομή οικοπέδων και ένα σύνολο άλλων ενεργειών.

Η δυναμική που αναπτύχθηκε συνεχίστηκε και από τα επόμενα Κοινοτικά Συμβούλια με προέδρους τους: Γεωργόπουλο Κωνσταντίνο, Φλώρο Κωνσταντίνο, Ζωγράφο Βάϊο και Παπαδή Επαμεινώνδα συνεπικουρούμενοι από τον Ιερέα Δημήτριο Καραπάνο και το σύνολο των χωριανών.

Μετά την ανέγερση του Νέου Χωριού, η μελέτη του οποίου ήταν δωρεά του γραφείου Δοξιάδη και εκπονήθηκε με βάση τις τότε σύγχρονες αντιλήψεις για το πρότυπο του ορεινού οικισμού, συστάθηκε νέα ερανική επιτροπή για την ανέγερση Εκκλησίας. Το 1969 αρχίζουν οι προσπάθειες του ιερέα Παπαστάθη, του διδάσκαλου Παπαλέξη και των μελών της επιτροπής κ.κ. Παπαδή, Ζωγράφου, Κυρίτση, Φλώρου, Κοκκάλα, Κουτσούκη και Κεράνη για την εξεύρεση πόρων για την νέα εκκλησία της Αγίας Κυριακής, η οποία εγκαινιάστηκε δέκα χρόνια μετά και κοσμεί το Νέο Χωριό. Στο εξωτερικό της στέγαστρο μπορεί κανείς να δει εικονογραφίες που απεικονίζουν την κατολίσθηση…

Ο αγώνας που έγινε για να αντιμετωπισθούν αυτές οι συνέπειες έχει αφήσει εποχή και έχει καταδείξει με τον πιο καταλυτικό τρόπο ότι η αλληλεγγύη και η συμπαράσταση στις δύσκολες στιγμές είναι ένας βασικός τρόπος να ανθίσει πάλι η ελπίδα στις καρδιές των ανθρώπων, που από τη μια στιγμή στην άλλη έχασαν τα πάντα, συγγενείς φίλους συγχωριανούς, περιουσίες και την αγαπημένη τους πατρίδα. Είναι παράδειγμα προς μίμηση, η συγκινητική και άοκνη προσπάθεια τόσων πολλών ανθρώπων που με ανιδιοτέλεια και κατάθεση ψυχής κατάφεραν να δημιουργήσουν σε μικρό χρονικό διάστημα το Νέο Μικρό Χωριό, και γι’ αυτό θεωρήσαμε σημαντικό να αναφερθούν τα ονόματα όσων περισσότερων είναι εφικτό στο πλαίσιο αυτής της ομιλίας.

Έγγραφα, μαρτυρίες και επιστολές για την κατολίσθηση και την ανοικοδόμηση του Νέου Χωριού μπορεί κανείς να βρει στα «Μικροχωρίτικα Γράμματα», τα παλαιότερα τεύχη των οποίων πλέον διατίθενται δωρεάν και στην ιστοσελίδα μας αλλά και εδώ, στο Μουσείο, σε περίπτωση που κάποιος τα αναζητά για το αρχείο του.

Ιδιαίτερα σημαντικό γεγονός ήταν ότι το 1986 ανεγέρθηκε στην είσοδο του Παλιού Μικρού Χωριού ένα μνημείο προς τιμήν των θυμάτων, όπου πραγματοποιείται πλέον ετήσιο μνημόσυνο. Το κατολισθέν βουνό φαίνεται ακόμη καθαρά πάνω από το Μικρό Χωριό μην αφήνοντας τη μνήμη να σβηστεί, ενώ η μαγική λίμνη που δημιουργήθηκε ως αποτέλεσμα της φονικής κατολίσθησης μαρτυρά τη δύναμη της φύσης, που μπορεί να είναι ταυτόχρονα φονική αλλά να γαληνεύει με το πέρασμα του χρόνου…

Πια, οι φρέσκες και ξέγνοιαστες αναμνήσεις των νεότερων γενεών που συνεχίζουν να ζουν ή να έρχονται πίσω στο Χωριό, να ανακαινίζουν και να φροντίζουν με μεράκι τα σπίτια τους και να γεμίζουν τις ανθισμένες αυλές και τις πλατείες με παιδικές φωνές, χαρές και γλέντια, απαλύνουν τις τραυματικές μνήμες και δείχνουν ότι όσες δυσκολίες και να έρθουν, το ξεχωριστό χωριό μας έχει και παρόν και μέλλον, όσο βοηθάμε τον γείτονά μας, όσο υποστηρίζουμε ο ένας τον άλλον και ερχόμαστε κοντά για έναν κοινό, ωφέλιμο για όλους, σκοπό.

Κλείνοντας, να αναφέρουμε βέβαια ότι από το 2016 υπάρχει, και κάτι ακόμη που κρατά ζωντανές τις μνήμες του παρελθόντος. Είναι το συγκινητικό και παράλληλα αποκαλυπτικό ντοκιμαντέρ του Μικροχωρίτη δημοσιογράφου Βαγγέλη Πλάκα το οποίο θα έχουμε την τιμή να παρακολουθήσουμε με το πέρας των εισηγήσεων, παρουσία του ιδίου και του σκηνοθέτη κ. Μεζερίδη.

Ευχαριστώ πολύ για την προσοχή σας!

Α.Κ.Κ.