Απόκριες ονομάζονται οι τρεις εβδομάδες πριν την Καθαρά Δευτέρα και την νηστεία της Σαρακοστής.

Περίγραφή

Απόκριες ονομάζονται οι τρεις εβδομάδες πριν την Καθαρά Δευτέρα και την νηστεία της Σαρακοστής. Η πρώτη εβδομάδα ονομάστηκε Προφωνή, επειδή προφωνούσαν, δηλαδή διαλαλούσαν, ότι έρχονται οι αποκριές.

Η δεύτερη εβδομάδα ονομάστηκε Κρεατινή, επειδή επιτρεπόταν το κρέας, ακόμα και στις νηστείες της Τετάρτης και της Παρασκευής.

Η τρίτη εβδομάδα ονομάστηκε Τυρινή, επειδή απέφευγαν το κρέας, αλλά έτρωγαν γαλακτοκομικά. Οι απόκριες τελειώνουν την Κυριακή πριν την Καθαρά Δευτέρα.

Ονομάζονται απόκριες επειδή είναι η περίοδος απομάκρυνσης από την κατανάλωση κρέατος – από + κρέας. Στον δυτικό κόσμο οι απόκριες ονομάζονται carnival, δηλαδή καρναβάλι, από τη λατινική φράση «κάρνε λεβάρε» που σημαίνει «αφαίρεση του κρέατος». Σε αντίθεση με τις απόκριες που τελειώνουν την Κυριακή πριν την Καθαρά Δευτέρα, το καρναβάλι στις δυτικές χώρες τελειώνει την Τρίτη πριν την Τετάρτη της Στάχτης, Ash Wednesday οπότε και αρχίζει η δική τους Σαρακοστή.

Η Τρίτη κατά την οποία τελειώνει το καρναβάλι ονομάζεται Μαρντί Γκρα, δηλαδή παχιά Τρίτη. Οι απόκριες έχουν εορταστικό χαρακτήρα και χαρακτηρίζονται από φαγοπότι, μουσική, αναπαραστάσεις, μεταφιέσεις, καρναβάλια, και συχνά χαλαρότερη ηθική……………..

00:00 – Απόκριες – Εισαγωγή

01:57 – Προέλευση

04:54 – Οι γιορτές εκχριστιανίζονται

05:28 – Το καρναβάλι

07:25 – Το γαϊτανάκι

08:11 – Οι απόκριες και οι νεκροί

09:18 – Οι μεταμφιέσεις και ο χορός

10:18 – Φωτιές

10:32 – Συμπέρασμα

Απόκριες ονομάζονται οι τρεις εβδομάδες πριν την Καθαρά Δευτέρα και την νηστεία της Σαρακοστής. Η πρώτη εβδομάδα ονομάστηκε Προφωνή, επειδή προφωνούσαν, δηλαδή διαλαλούσαν, ότι έρχονται οι αποκριές. Τη δεύτερη εβδομάδα την ονόμασαν Κρεατινή, επειδή επιτρεπόταν το κρέας, ακόμα και στις νηστείες της Τετάρτης και της Παρασκευής. Η τρίτη εβδομάδα ονομάστηκε Τυρινή, επειδή απέφευγαν το κρέας, αλλά έτρωγαν γαλακτοκομικά. Οι απόκριες τελειώνουν την Κυριακή πριν την Καθαρά Δευτέρα.

Ονομάζονται απόκριες επειδή είναι η περίοδος απομάκρυνσης από την κατανάλωση κρέατος – από + κρέας.

Στον δυτικό κόσμο οι απόκριες ονομάζονται carnival, δηλαδή καρναβάλι, από τη λατινική φράση «κάρνε λεβάρε» που σημαίνει «αφαίρεση του κρέατος». Σε αντίθεση με τις απόκριες που τελειώνουν την Κυριακή πριν την Καθαρά Δευτέρα, το καρναβάλι στις δυτικές χώρες τελειώνει την Τρίτη πριν την Τετάρτη της Στάχτης, Ash Wednesday οπότε και αρχίζει η δική τους Σαρακοστή. Η Τρίτη κατά την οποία τελειώνει το καρναβάλι ονομάζεται Μαρντί Γκρα, δηλαδή παχιά Τρίτη.

Οι απόκριες έχουν εορταστικό χαρακτήρα και χαρακτηρίζονται από φαγοπότι, μουσική, αναπαραστάσεις, μεταφιέσεις, καρναβάλια, και συχνά χαλαρότερη ηθική.

Προέλευση
Οι απόκριες φαίνεται να έχουν παγανιστική προέλευση από την αρχαία Ελλάδα, την αρχαία Ρώμη, και από άλλες περιοχές της Ευρώπης.

Προς το τέλος Φεβρουάριο οι αρχαίοι Αθηναίοι γιόρταζαν τα Ανθεστήρια, τα οποία διαρκούσαν τρεις ημέρες. Η πρώτη ημέρα ήταν γιορτή οινοποσίας. Τη δεύτερη ημέρα γινόταν στο ναό ο ιερός γάμος της Βασιλίννας, της συζύγου δηλαδή του θρησκευτικού άρχοντα της πόλης, με τον Διόνυσο, τον οποίο υποδυόταν ο σύζυγος της Βασιλλίνας. Η τρίτη ημέρα ήταν αφιερωμένη στους νεκρούς. Ονομαζόταν Χύτροι, επειδή έβραζαν σε χύτρες διάφορους καρπούς, έθιμο παρόμοιο με τα σημερινά ψυχοσάββατα και τα κόλλυβα.

Γύρω στην εαρινή ισημερία, οι Αθηναίοι είχαν τα Μεγάλα Διονύσια στα οποία γιόρταζαν το τέλος του χειμώνα και την επερχόμενη σοδειά της άνοιξης. Δημιουργούσαν μία μεγάλη πομπή προς το θέατρο του Διόνυσου, με τους παρευρισκόμενους συχνά να μεταμφιέζονται. Στην πομπή υπήρχε μία μεγάλη άμαξα με ένα τεράστιο ομοίωμα φαλλού, ενώ οι συμμετέχοντες στην πομπή κουβαλούσαν μικρότερους. Γύρω υπήρχαν άτομα που μοίραζαν νερό και κρασί.

Στο θέατρο γίνονταν διαγωνισμοί μουσικής και χορωδίας και έπειτα θυσίες ταύρων. Μετά τις θυσίες οι εορτάζοντας έβγαιναν στους δρόμους σε ένα ξέφρενο ξεφάντωμα. Δίνονταν επίσης θεατρικές παραστάσεις.

Αρχαία Ρώμη
Στη Ρώμη γιόρταζαν τα Βακχανάλια. Ονομάστηκαν έτσι από το Βάκχος, το έτερο όνομα του Διόνυσου. Στη Ρώμη ο Διόνυσος ταυτίστηκε με τον θεό Liber Pater, τον «ελεύθερο πατέρα» δηλαδή, μία θεότητα του κρασιού και της γονιμότητας. Τα Βακχανάλια είχαν διαφορετική μορφή από τα Διονύσια της Αθήνας. Γιορτάζονταν σε κλειστό κύκλο και στην αρχή συμμετείχαν μόνο γυναίκες. Οι τελετές ήταν μυστικές και γίνονταν την ημέρα υπό το φως του ήλιου.

Αργότερα επιτράπηκε και η συμμετοχή αντρών και οι εορτασμοί γίνονταν τη νύχτα και είχαν οργιαστικό χαρακτήρα. Μία δούλη που είχε παραβρεθεί, η Ισπάλα Φεκενία, παραπονέθηκε για τα τεκταινόμενα και η Σύγκλιτος της Ρώμης έθεσε τη γιορτή υπό τον έλεγχό της και έβαλε τέρμα στις πιο ακραίες πρακτικές.

Γιορτές γύρω στην εαρινή ισημερία υπήρχαν σε πολλούς παγανιστικούς λαούς.

Οι γιορτές εκχριστιανίζονται
Καθώς εξαπλώθηκε ο Χριστιανισμός η εκκλησία υιοθέτησε παγανιστικές γιορτές και τις εκχριστιάνισε. Η παγανιστική προέλευση όμως φαίνεται ακόμη και σήμερα στα διάφορα έθιμα όπως το καρναβάλι, το φαγοπότι, και η χαλάρωση της ηθικής.

Παρακάτω θα δούμε μερικά από τα έθιμα που σχετίζονται με τις απόκριες.

Το καρναβάλι
Τι πιο γνωστό έθιμο των αποκριών είναι το καρναβάλι. Τα πιο γνωστά καρναβάλια στην Ελλάδα είναι της Πάτρας, του Ορχομενού, της Ξάνθης, του Ρεθύμνου, της Νάουσας.

Το καρναβάλι της Πάτρας που είναι και το μεγαλύτερο στην Ελλάδα, γίνεται την Κυριακή πριν την Καθαρά Δευτέρα. Το παρακολουθούν περίπου 40,000 άτομα και διαρκεί πάνω από 5 ώρες.

Πριν το καρναβάλι γίνονται τα μπουρμπούλια, ένας χορός όπου οι γυναίκες καλύπτουν το πρόσωπό τους με μαύρη μάσκα, και έτσι οι άνδρες δεν γνωρίζουν την ταυτότητα της συντρόφου τους για εκείνο το βράδυ.

Εκτός Ελλάδας, μακράν το πιο γνωστό καρναβάλι είναι του Ρίο ντε Τζανέιρο, στη Βραζιλία.

To καρναβάλι του Ρίου έγινε για πρώτη φορά το 1723 και κρατάει συνήθως πέντε ημέρες, με πάνω από 2 εκατομμύρια άτομα στους δρόμους κάθε μέρα. Διάφορες σχολές χορού σάμπα οργανώνουν πανέμορφα στολισμένες άμαξες πάνω και γύρω από τις οποίες χορεύουν χορευτές και χορεύτριες των σχολών, συχνά με πολύ αποκαλυπτικές ενδυμασίες. Το πενταήμερο του καρναβαλιού θεωρείται περίοδος ανηθικότητας, ενώ παρατηρείται έξαρση στο έγκλημα και τη βία.

Ένα άλλο γνωστό καρναβάλι είναι το λεγόμενο Μαρντί Γκρα της Νέας Ορλεάνης στις Ηνωμένες Πολιτείες, που γίνεται την Τρίτη πριν την έναρξη της Σαρακοστής των Καθολικών. Αν και όχι τόσο άσεμνο όσο το καρναβάλι του Ρίο, θεωρείται επίσης ως ημέρα χαλαρής ηθικής.

Το γαϊτανάκι
Το γαϊτανάκι είναι ένας χορός που έφεραν οι Έλληνες της Μικράς Ασίας. Δώδεκα άτομα, έξι άντρες και έξι γυναίκες, δεμένοι με χρωματιστές κορδέλες, χορεύουν γύρω από ένα στύλο. Καθώς χορεύουν πλέκουν τις κορδέλες τους γύρω από τον στύλο. Ο χορός τελειώνει, όταν οι κορδέλες έχουν τυλιχτεί γύρω από το στύλο και οι χορευτές χορεύουν πολύ κοντά σ’ αυτόν.

Δεν ξέρουμε πως ακριβώς ξεκίνησε αυτό το έθιμο. Γνωρίζουμε όμως ότι η λατρεία παγανιστικών θεοτήτων γονιμότητας γινόταν συχνά γύρω από έναν ιερό στύλο.

Οι απόκριες και οι νεκροί
Το πρώτο Σάββατο των απόκρεων, και σε μερικές περιοχές και τα επόμενα, είναι ψυχοσάββατα, δηλαδή Σάββατα αφιερωμένο στους νεκρούς. Μοιράζονται κόλλυβα και άλλες τροφές και ο κόσμος επισκέπτεται τα νεκροταφεία.

Επίσης οι απόκριες θεωρούνται εποχή κατά την οποία οι ψυχές των νεκρών επισκέπτονται τους ζωντανούς. Σε άλλο βίντεο εξηγώ τι γίνεται όταν πεθάνει ο άνθρωπος, και πως οι νεκροί δεν μπορούν να επισκεφθούν τους ζωντανούς. Μάλιστα, την πρώτη εβδομάδα των απόκρεων είναι συνηθισμένο να λένε με την πρώτη μπουκιά, «Θεός ‘χωρές τον» για να εξευμενήσουν τους νεκρούς. Η συσχέτιση με τους νεκρούς φαίνεται να έχει σχέση με τα Διονύσια της αρχαίας Αθήνας.

Νωρίτερα είδαμε τον συσχετισμό ανάμεσα στα ψυχοσάββατα και τα ανθεστήρια της αρχαίας Αθήνας.

Οι μεταμφιέσεις και ο χορός
Οι μεταμφιέσεις μαζί με τα καρναβάλια είναι ίσως οι πιο γνωστές πτυχές των απόκρεων. Ξεκίνησαν ως μαγικές τελετές σε παγανιστικές θρησκείες. Καθώς ο χειμώνας δίνει τη θέση του στην άνοιξη, οι χοροί μεταμφιεσμένων είχαν σκοπό να διώξουν τον χειμώνα που συμβόλιζε το θάνατο, και να υποβοηθήσουν την άνοιξη να έρθει, που με τη σειρά της συμβόλιζε τη ζωή. Μάλιστα, οι χορευτές χτυπώντας τα πόδια τους στο έδαφος υποτίθεται ότι υποβοηθούσαν τη γη να βλαστήσει.

Συχνή μεταμφίεση είναι του τράγου. Στην Αγία Γραφή αλλά και στα έθιμα πολλών λαών, ο τράγος συμβολίζει τον διάβολο. Επίσης, ο τράγος είναι σύμβολο των σατανιστών.

Φωτιές
Το άναμμα φωτιών είναι ένα έθιμο που συναντά κανείς στην Κοζάνη και σε άλλα μέρη. Με τις φωτιές οι ειδωλολάτρες θέλαν να βοηθήσουν να φύγει ο χειμώνας.

Συμπέρασμα
Όπως είδαμε οι απόκριες είναι μία γιορτή με παγανιστικές ρίζες. Πολλά από τα ήθη και τα έθιμα έχουν παγανιστική προέλευση και απλά έχουν μία χριστιανική επικάλυψη, και μερικές φορές ούτε καν αυτήν. Αλλά και να μην είχαν παγανιστικές ρίζες, και μόνο το φαγοπότι και η χαλάρωση της ηθικής που συναντάμε στις απόκριες και το καρναβάλι, θα πρέπει να αφυπνίσουν τους σκεπτόμενους ανθρώπους για το πόσο αυτές οι πρακτικές είναι σωστές ή λανθασμένες.

Ο απόστολος Παύλος μας δίνει την εξής σοφή συμβουλή: «Να μη συμμορφώνεστε με τούτο τον αιώνα, αλλά να μεταμορφώνεστε διαμέσου τής ανακαίνισης του νου σας» (Ρωμαίους 12:2).

Το ότι κάτι το κάνουν οι πολλοί, δεν σημαίνει ότι είναι και σωστό. Ο άνθρωπος του Θεού καλείται να μελετά το καλό βιβλίο, την Αγία Γραφή, και να επιλέγει ανάλογα. Να αγκαλιάζει το σωστό και να απορρίπτει το λάθος.

Πηγή: Απόκριες – προέλευση και έθιμα