Fonografos.net Ειδησεογραφικό portal Φθιώτιδας και Κεντρικής Ελλάδας
Είναι αναμφισβήτητα ανάμεσα στα βασικά «γνωρίσματα» της Ρούμελης και των κατοίκων της. Η μεγάλη περιοχή της, όπου έχουν γραφτεί ένδοξες σελίδες του Ελληνικού Έθνους στα χώματα της, τα ήθη και τα έθιμα που διατηρούνται για το Πάσχα είναι ξακουστά και πολύ ξεχωριστά!
Από το Αγρίνιο και το Μεσολόγγι έως την Λαμία, από το Καρπενήσι έως την Λιβαδειά και την Θήβα, από την Αράχοβα έως την Χαλκίδα, από Άμφισσα και Ιτέα έως την Αταλάντη, οι ρουμελιώτες κρατούν ψηλά την παράδοση του Πάσχα.
Στη λογική του «Πάσχα στο χωριό και στην επαρχία» η Ρούμελη αποτελεί ένα μοναδικό προορισμό με την φιλοξενία των κατοίκων να είναι υποδειγματική και χαρακτηριστική.
Στην καρδιά της Ρούμελης, στη Φθιώτιδα, σε Αμφίκλεια, Σπερχειάδα, Λαμία, Αταλάντη, Καμένα Βούρλα, Στυλίδα, Δομοκό και σε όλα τα χωριά τους, συναντάμε το γνήσιο Ρουμελιώτικο Πάσχα.
Από το Σάββατο του Λαζάρου, την Μεγάλη εβδομάδα την ημέρα της Λαμπρής και τις επόμενες ημέρες, οι Ρουμελιώτες και οι επισκέπτες τους απολαμβάνουν μία πλούσια παρουσίαση από ήθη και έθιμα που στο σύνολο τους συνοψίζουν και απαρτίζουν το ξακουστό Ρουμελιώτικο Πάσχα. Τα έθιμα έλκουν την καταγωγή τους από τον περασμένο αιώνα, με έντονο αυθεντικό ελληνικό αποτύπωμα.
Το Σάββατο του Λαζάρου τα κορίτσια κτυπούν κουδούνια σπιτιών και λένε τα κάλαντα χαρίζοντας σε κάθε περιοχή χαρούμενη, εορταστική ατμόσφαιρα με τους σπιτονοικοκύρηδες να τα φιλεύουν και να τους δίνουν χρήματα.
Νοικοκυρές ετοιμάζονται για την έλευση της Μεγάλης Εβδομάδας, ενώ χαρακτηριστικό είναι – πιο έντονο τα παλιότερα χρόνια- το βάψιμο των σπιτιών στα χωριά , το ασβέστωμα, για να έχουν το λευκό, το καθαρό χρώμα στο χώρο τους!
Στη Δυτική Φθιώτιδα, χαρακτηριστικά, γίνονται δύο παζάρια, την Κυριακή των Βαΐων στη Μακρακώμη, ενώ στην γειτονική Σπερχειάδα την Μεγάλη Παρασκευή. Να σημειωθεί ότι σε ένα από τα δυο παζάρια, συνήθως απρόσμενα βρέχει… Οι νονοί μαζί με τα βαπτιστήρια πηγαίνουν να διαλέξουν τα καθιερωμένα δώρα τους για το Πάσχα και την λαμπάδα που θα κρατήσουν την Ανάσταση!
Παλιότερα μάλιστα ήταν ιδιαίτερα συχνό, γονείς να πηγαίνουν με τα παιδιά τους να τους αγοράσουν αποκλειστικά λευκά παπούτσια, μία παράδοση με θρησκευτικούς συμβολισμούς για να τα φορέσουν την Ανάσταση.
Καθ’ όλη την διάρκεια της Μεγάλης εβδομάδας πιστοί προσέρχονται στις εκκλησίες και με ευλάβεια παρακολουθούν τις Θείες Λειτουργίες.
Μεγάλη Πέμπτη
Το βράδυ της Μεγάλης Πέμπτης υπό το φως των κεριών στους Ιερούς Ναούς, παρακολουθούν με κατάνυξη το τροπάριο «Σήμερον κρεμάται επί ξύλου».
Μετά την Ακολουθία των Παθών, ξεκινά άμεσα ο μεγαλοπρεπής στολισμός του επιταφίου. Γυναίκες κάθε ηλικίας μαζεύονται στις εκκλησίες – παλιότερα το έκαναν μόνο παρθένες – και διακοσμούν περίτεχνα τον επιτάφιο του Ιησού, μία διαδικασία που κρατά πολλές ώρες, ακόμη και μέχρι το πρωί της Μεγάλης Παρασκευής.
Μεγάλη Παρασκευή
Σε Λαμία και Σπερχειάδα, Επιτάφιοι των Ιερών Ναών μετά από κατανυκτική περιφορά στους δρόμους με τους πολλούς πιστούς να ακολουθούν ευλαβικά, συγκεντρώνονται όλοι στην κεντρική πλατεία. Οι καμπάνες κτυπούν με αργό ρυθμό και είναι το μόνο που ακούγεται στη γενικότερη σιωπή παρά το πλήθος του κόσμου που υπάρχει. Ημέρα θλίψης για τα Πάθη του Χριστού που θυσιάστηκε για όλους εμάς. Στη Λαμία όλα γίνονται υπό τον πένθιμο ήχο από την Δημοτική Φιλαρμονική.
Στη συνέχεια και μετά το πέρας των δοξολογιών πιστοί κατακλύζουν ταβερνάκια και μεζεδοπωλεία για σαρακοστιανά εδέσματα. Ενώ στα σπίτια, χαρακτηριστική κατάσταση είναι να παρακολουθούν στην τηλεόραση, ταινία με την Σταύρωση του Κυρίου.
Μεγάλο Σάββατο
Η Πρώτη Ανάσταση γιορτάζεται το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου στις εκκλησίες ενώ πατροπαράδοτα, το βράδυ στις 12:00 ακούγεται το «Χριστός Ανέστη» και τους πιστούς να λαμβάνουν το Άγιο Φως. Οι καμπάνες κτυπούν χαρμόσυνα και τα βεγγαλικά φωτίζουν εντυπωσιακά τον ουρανό.
Στην συνέχεια κάθε οικογένεια, με το Άγιο Φως «σταυρώνει» την κεντρική πόρτα του σπιτιού για να έχει την ευλογία του Χριστού και καλή τύχη και ανάβουν το καντήλι στο εικονοστάσι του σπιτιού που συνήθως είναι στο χωλ-διάδρομο, σε γωνία στο ταβάνι. Οικογενειακά ή/και μεγάλες παρέες συγγενών και φίλων, μαζεύονται σε σπίτι, όπου τρώνε την παραδοσιακή σούπα, τη Μαγειρίτσα, το πρώτο πιάτο μετά τη νηστεία της Σαρακοστής που περιέχει κρέας. Οι νοικοκυρές την μαγειρεύουν με λαχανικά, άνηθο, τα εντόσθια του αρνιού και ρύζι, ιδανικό για μετά την νηστεία και το φαγοπότι που έπεται. Παραδοσιακά τσουγκρίζουν και τα κόκκινα αυγά που έχουν ετοιμαστεί από το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου. Στο μενού σε κάποιες περιοχές της Ρούμελης, φτιάχνουν επίσης γαρδούμπες, κοκορέτσι και κατσικάκι με πατάτες για μεγαλύτερη ποικιλία γεύσεων!
Κυριακή του Πάσχα
Πολύ νωρίς την Κυριακή του Πάσχα, ξεκινούν οι προετοιμασίες για το παραδοσιακό σούβλισμα του αρνιού και γενικότερα το πλούσιο οικογενειακό πασχαλινό τραπέζι που απαρτίζεται από παραδοσιακές πίτες, κόκκινα αυγά, σαλάτες, τζατζίκι, άφθονο κρασί κλπ.
Αρχικά από τα ξημερώματα, οι παλιότεροι με την συμμετοχή όμως των νεαρών της οικογένειας για να μαθαίνουν και να τηρούν την παράδοση, – φτιάχνουν τον λάκκο και ανάβουν φωτιά με κληματόβεργες, στήνοντας μία μεγάλη «ψησταριά», σε μία αυλή ή δίπλα στο δρόμο σε σημείο με χώμα, με τα αρνιά να τοποθετούνται στη σειρά. Ένα αρνί για κάθε οικογένεια!
Το σούβλισμα, το «αλάτισμα» του αρνιού – για άλλους κατσίκι- και στην συνέχεια το αργό ψήσιμο ( αρνί και κοκορέτσι) με την «σωστή» φωτιά, αποτελούν τα βασικά στοιχεία για ένα παραδοσιακά ψημένο κρέας!
Οι μεγάλες παρέες, πολλές φορές τρεις και επιπλέον οικογένειες μαζί συνήθως της γειτονιάς, το αρνί στη σούβλα, το κέφι, οι ευχές «Χρόνια πολλά» και «Χριστός Ανέστη», το μικρό γλέντι από νωρίς στις αυλές των σπιτιών με δημοτικά τραγούδια να ακούγονται συνεχώς, αποτυπώνουν τον «καμβά» του Παραδοσιακού ρουμελιώτικου Πάσχα την Λαμπρή.
Επίσης στη Ρούμελη πολλοί είναι αυτοί που την Κυριακή του Πάσχα αφήνουν για λίγο το δικό τους ψήσιμο – συνήθως βάζουν τους «μικρούς» να το προσέχουν- και κάνουν επισκέψεις σε άλλα ψησίματα, σε φιλικές παρέες, δοκιμάζοντας κρέας, πέτσα από το αρνί, κοκορέτσι, κοντοσούβλι κλπ και πίνουν ένα ποτήρι κρασί για το καλό, ανταλλάσσοντας ευχές.
Όλα γίνονται με πατροπαράδοτο τρόπο, φαγοπότι και αυτοσχέδια γλέντια που κρατούν αρκετές ώρες μετά το ψήσιμο του οβελία!
Στη Λαμία αξίζει να σημειωθεί ότι κάποιες χρονιές διοργανώθηκε «μαζικό ψήσιμο» με πολλές οικογένειες να συμμετέχουν με πολλά αρνιά να ψήνονται στη σειρά, στον χώρο παραπλεύρως της Πανελλήνιας Έκθεσης Λαμίας.
Πασχαλόγιορτα στην Υπάτη
Η μαρτυρική Υπάτη στο πανέμορφο βουνό των λουλουδιών, την Οίτη, ξεχωρίζει αναφορικά με τα πολλά έθιμα που εδώ και χρόνια διατηρεί. Ενεργοί φορείς και Σύλλογοι κάθε χρόνια σε συνεργασία με τοπικές Αρχές και επαγγελματίες παρουσιάζουν μία σειρά από έθιμα και εκδηλώσεις.
Η Υπάτη είναι μια ιστορική πόλη της Φθιώτιδας, χτισμένη στις βορεινές πλαγιές της Οίτης στα 400μ. και απέχει 23χλμ. από την Λαμία. Η ιστορία της ξεκινάει από τους αρχαίους χρόνους και συνεχίζεται, ιδιαίτερα λαμπρή, στους Μεσοβυζαντινούς χρόνους, στη περίοδο της Φραγκοκρατίας και φτάνει μέχρι τις μέρες μας. Η πόλη χτίστηκε το 410 π.Χ. και υπήρξε η πρωτεύουσα του Κοινού των Αινιάνων, οι οποίοι δημιούργησαν τη πρώτη Δημοκρατία σε Ελληνικό χώρο. Γεγονός που σημάδεψε την σύγχρονη ιστορία της ήταν η καταστροφή της εκ θεμελίων από τους Γερμανούς την 17 Ιουνίου 1944. Για το λόγο αυτό η Υπάτη αναγνωρίστηκε Μαρτυρική πόλη.
Τα Πασχαλόγιορτα της Υπάτης, είναι μοναδικά στη Φθιώτιδα και αναβιώνουν κυρίως από τον Εκπολιτιστικό – Επιμορφωτικό Σύλλογο Υπαταίων «Οι Αινιάνες» στα 45+ χρόνια δράσης του, ως θεματοφύλακας της πλούσιας παράδοσης του τόπου και όχι μόνο.
*Φωτογραφίες από τον Πολιτιστικό Σύλλογο Υπάτης, “Οι Αινιάνες”
Πρόκειται για θρησκευτικές γιορτές που συνδέονται με την μακραίωνη ιστορία της πόλης, έθιμα με πανάρχαια κατάλοιπα όπως τα ελληνορωμαϊκά Ροζάλια – οι παγανιστικές γιορτές της Άνοιξης, βυζαντινές ρίζες αλλά και συνήθειες από τους κλεφταρματωλούς των νεότερων χρόνων.
Ο Εσπερινός της Αγάπης: Ανήμερα του Πάσχα στον Εσπερινό της Αγάπης στο προαύλιο του Ι.Ν. Αγ. Νικολάου, την Ιερά Καθέδρα της πάλαι ποτέ διαλαμψάσης Μητροπόλεως των Νέων Πατρών (Υπάτης), μικροί και μεγάλοι κάτοικοι αλλά και επισκέπτες τραγουδούν και χορεύουν το χορό της Αγάπης που δίνει ζωή και δύναμη με το Χριστός Ανέστη, πανηγυρίζοντας έτσι την Ανάσταση του Θεανθρώπου.
Το Κάψιμο του Ιούδα: Για να ξορκιστεί το Κακό, Ανήμερα του Πάσχα, «καίγεται και ανατινάζεται» συμβολικά ομοίωμα του Ιούδα, ένα ξακουστό έθιμο που παρακολουθείται από πλήθος κόσμου. Συμβολίζει την θριαμβευτική νίκη του Καλού έναντι του Κακού, τη νίκη της Ζωής έναντι του Θανάτου.
Οι χοροί της Υπάτης είναι κυρίως χοροί εμπνευσμένοι μουσικά, στιχουργικά αλλά και κινητικά από την πλούσια ιστορικό – θρησκευτική πολιτιστική κληρονομιά του τόπου, είναι μοναδικοί στην Ελλάδα και ιδιαίτερα σπάνιοι. Πρόκειται για τελετουργικούς χορούς που είτε χορευόταν σε ειδικές περιστάσεις πχ. γάμος, επίκληση βροχής, εξιστόρηση ιστορικών γεγονότων ή είναι απλά χοροί της αγάπης, του γλεντιού και όλων των μορφών έκφρασης της λαϊκής μας παράδοσης, με επιρροές και από την κοντινή Θεσσαλία και την ευρύτερη περιοχή της Ρούμελης, το κέντρο της Στερεάς Ελλάδος με τα τσάμικα και τα συρτά της.
Το έθιμο της Αρσαλής: Ένα ξεχωριστό έθιμο, μόνο για άντρες, από τα προπολεμικά χρόνια που περνά από γενιά σε γενιά και κάθε χρόνο «βαπτίζονται» ακόμη περισσότεροι ως «Αρσαλιώτες». Κατά τους χρόνους της Επανάστασης του 1821 το σπήλαιο να σημειωθεί υπήρξε ορμητήριο και σημείο συνάντησης των οπλαρχηγών της περιοχής, για αυτό και στο έθιμο συμμετέχουν μόνο άνδρες εκείνη την ημέρα, διαφορετικά «θα γίνει κακό» σύμφωνα με τις προλήψεις και οι δεισιδαιμονίες του τόπου.
Από νωρίς το πρωί της Λαμπρο-Τετάρτης (Τετάρτη της Διακαινησίμου, ξεκινούν «εν πομπή και οργάνοις» από την πλατεία της Υπάτης και ανεβαίνουν στο βουνό της Οίτης μέσα από μία αρκετά δύσβατη διαδρομή – την ονομάζουν άλλωστε «ο γλυκός Γολγοθάς της Υπάτης», για προσκύνημα στο ξωκλήσι της Αγίας Ιερουσαλήμ που βρίσκεται μέσα σε μια μεγάλη σπηλιά και μάλιστα εκεί οι πιστοί διανυκτερεύουν.
Την επόμενη ημέρα, τελείται Θεία Λειτουργία με κάθε ιεροπρέπεια και ευλάβεια. Στο τέλος ο παπάς μοιράζει αντίδωρο και από τους βετεράνους της γιορτής δίνεται το σύνθημα της αναχώρησης – κατάβασης, με προορισμό τη θέση «Περιβόλια». Εκεί φτάνουν οι επονομαζόμενοι «Αρσαλιώτες» σε διονυσιακή μέθη και στεφανωμένοι με μοσχομύριστα κλαδιά από ανθισμένο έλατο και αγριολούλουδα της Οίτης, όπου τους περιμένουν οι συγγενείς, οι φίλοι και οι επισκέπτες, για να ακολουθήσει πατροπαράδοτο γλέντι. Το απόγευμα «Αρσαλιώτες» και μη , κατηφορίζουν προς την «πλατεία των Αινιάνων» στη Υπάτη, όπου γίνεται Αγιασμός και το γλέντι συνεχίζεται με συνοδεία παραδοσιακών οργάνων. Το τοπικό αυτό έθιμο ολοκληρώνεται με το «χορό των Αρσαλιωτών» και λαϊκό πανηγύρι.
Το παρόν αφιέρωμα με υλικό από το www.fonografos.net, δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Ξένιος Θεσσαλός, τεύχος 7, Απρίλιος 2022 – δείτε εδώ
Δείτε ΟΛΑ τα νέα του FONOGRAFOS.NET στο GOOGLE NEWS
