Οι 400 και πλέον ελληνικοί υγρότοποι αποτελούν διακριτό τμήμα του Φυσικού Κεφαλαίου της ηπειρωτικής και νησιωτικής χώρας

του Παναγιώτη Δημόπουλου*

Οι 400 και πλέον ελληνικοί υγρότοποι αποτελούν διακριτό τμήμα του Φυσικού Κεφαλαίου της ηπειρωτικής και νησιωτικής χώρας υποστηρίζοντας ένα ευρύ φάσμα οικοσυστημικών υπηρεσιών, συμβάλλοντας στην περιβαλλοντική υγεία, αλλά και στη διατήρηση και προστασία πόρων και δραστηριοτήτων που είναι καίριες για την ευημερία των πολιτών.

Στην Ελλάδα αυτοί οι πολύτιμοι φυσικοί πόροι έχουν συρρικνωθεί σημαντικότατα από τη δεκαετία του 1920 και μετά, σε βαθμό τέτοιο που σήμερα να υπάρχει περίπου το ένα τρίτο από τη φυσική έκταση των υγροτόπων του πρόσφατου παρελθόντος.

Στο παρελθόν, οι αποξηράνσεις, οι αποστραγγίσεις, η κατασκευή φραγμάτων, οι φυτεύσεις ξενικών, ταχυαυξών υγρόφιλων ειδών και η αντίστοιχη επέκταση των καλλιεργειών, μπορεί να αποτελούσαν εργαλείο ανάκαμψης και ανασυγκρότησης της υπαίθρου και της αγροτικής οικονομίας, ιδιαίτερα μετά από περιόδους πολεμικών συγκρούσεων και κοινωνικών αναταραχών.

Σταδιακά όμως αποδείχθηκε στην πράξη, ότι το μοντέλο αυτό δεν είναι βιώσιμο τόσο για τις αγροτικές εκμεταλλεύσεις όσο και για το φυσικό περιβάλλον, με αποτέλεσμα σε πολλές περιοχές της χώρας να είναι ζητούμενο η αποκατάσταση των βιοτόπων, για την αναβίωση τόσο του φυσικού πλούτου, όσο και των δραστηριοτήτων που υποστήριζε βιώσιμα κατά το παρελθόν. Χαρακτηριστικές περιπτώσεις είναι αυτές της λίμνης Κάρλας στη Θεσσαλία και της λίμνης Μουριάς στην Ηλεία, που η τοπική κοινωνία και οι φορείς επιθυμούν την άμεση αποκατάσταση των υγροτόπων τους.

Σήμερα δεν πρέπει να αναπαράγουμε το ορθό ή το λάθος των πεπραγμένων του παρελθόντος και να διαιωνίζουμε την ακαδημαϊκή, επιστημονική, πολιτική συζήτηση επί των από καιρό τελεσίδικων καταστάσεων για την ελληνική ύπαιθρο και φύση.

Σήμερα δεν αρκεί η έκφραση προθέσεων και η παράθεση σχεδίων επί χάρτη.

Σήμερα είναι η εποχή των αποφάσεων και της δράσης. Αυτό όχι μόνο επειδή οφείλει να είναι η μοναδική προσέγγιση επίλυσης κάθε είδους προβλήματος, αλλά γιατί σήμερα περισσότερο από ποτέ, είναι διαθέσιμα όλα τα επιστημονικά, τεχνικά, θεσμικά και οικονομικά εργαλεία για τη συγκροτημένη αποκατάσταση των υγροτοπικών περιοχών της χώρας (περιλαμβάνοντας και τις ευρύτερες περιοχές που αλληλεξαρτώνται από τα υγροτοπικά συστήματα).

Σήμερα, έχουμε την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία και το Σχέδιο του Ευρωπαϊκού Νόμου για την αποκατάσταση της Φύσης, που ορίζουν το πλήρες θεσμικό πλαίσιο για τα Κράτη-Μέλη, ενώ χρηματοδοτικά εργαλεία κοινοτικών η κοινοτικών και εθνικών πόρων (π.χ. πρόγραμμα LIFE, INTERREG, Ταμείο Ανάκαμψης), παρέχουν την απαιτούμενη χρηματοδότηση, σε βαθμό μεγαλύτερο από ποτέ στο παρελθόν.

Η αποκατάσταση των υγροτόπων δεν είναι ούτε εύκολο, ούτε άμεσα υλοποιήσιμο εγχείρημα και απαιτεί τη συμμετοχή πολλών και διαφορετικών κατά περίπτωση ειδικοτήτων και συχνά την υλοποίηση σύνθετων τεχνικών έργων (π.χ. ακτομηχανικής, υδραυλικών) σε συνδυασμό με λύσεις βασισμένες στη φύση (φυτεύσεις, δημιουργία συνθηκών οικολογικής διαδοχής, δημιουργίας οικολογικών θώκων).

Είναι όμως μονόδρομος να φανταστούμε το αποτέλεσμα και να ονειρευτούμε το μέλλον που θέλουμε να ζήσουμε, γιατί μόνο έτσι θα είμαστε σε θέση να το σχεδιάσουμε, να δεχθούμε το κόστος της προσπάθειας και της διαδρομής και τελικά να λάβουμε τις κατά προτεραιότητα πολιτικές αποφάσεις για την αποκατάσταση των υγροτοπικών περιοχών της χώρας και της ολοκληρωμένης ανάπτυξης της ελληνικής υπαίθρου.

Και τρία ακόμη θέματα με ξεχωριστή σημασία για τους υγροτόπους: εκπαίδευση, λαθροθηρία, τουρισμός.

α) Χρειάζεται ενθάρρυνση και διευκόλυνση των σχολείων προκειμένου να επισκέπτονται προστατευόμενες περιοχές. Ένας υγρότοπος αποτελεί πολύτιμο καταφύγιο της βιοποικιλότητας αλλά και εξαιρετική “αίθουσα διδασκαλίας”, για την βιωματική μάθηση και ευαισθητοποίηση του αυριανού πολίτη.
β) Απαιτείται συντονισμένη δράση σε τρία επίπεδα για τη λαθροθηρία που αποτελεί σοβαρό πρόβλημα πολλών προστατευόμενων περιοχών: α) ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των ντόπιων ότι τα προστατευόμενα είδη του τόπου τους έχουν μεγαλύτερη αξία ζωντανά, β) συχνές περιπολίες για αποτροπή και γ) αποφασιστική δίωξη όσων επιμένουν στη λαθροθηρία.
γ) Ο τουρισμός αποτελεί την ταχύτερα αναπτυσσόμενη βιομηχανία του πλανήτη και ο περιβαλλοντικός τουρισμός είναι ένας αποτελεσματικός τρόπος μεταφοράς πλούτου από τις αστικές περιοχές στην ύπαιθρο. Μέσα από προσεκτικό σχεδιασμό, με απόλυτη προτεραιότητα στην προστασία του περιβάλλοντος, ανάπτυξη του οικοτουρισμού στις προστατευόμενες περιοχές, ώστε οι ντόπιοι να αποκτήσουν οικονομικό κίνητρο για την προστασία της βιοποικιλότητας της περιοχής τους.

Και να θυμόμαστε

“Κανείς δεν θα προστατέψει κάτι για το οποίο δε νοιάζεται. Και κανείς δε νοιάζεται για κάτι που δεν βιώνει” (David Attenborough)

Οι αποφάσεις δεν ανήκουν σε άλλους, αλλά μόνο σε εμάς και έχουμε την ευθύνη για τα αποτελέσματά τους.

*Ο Παναγιώτης Δημόπουλος είναι καθηγητής και γραμματέας Τομέα Περιβάλλοντος ΠΑΣΟΚ-Κίνημα Αλλαγής

greenagenda.gr