ΑΡΗΣ ΒΕΛΟΥΧΙΩΤΗΣ, ΤΟ ΤΕΛΟΣ. ΠΡΩΤΟΤΥΠΟ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΝΤΟΚΟΥΜΕΝΤΟ.

Οι τελευταίες δύο ημέρες της ζωής του Άρη Βελουχιώτη και το ακριβές σημείο τού θανάτου του.

«O Άρης ήξερε από την αρχή το τέλος του. Τις παλιές καλές ημέρες στο βουνό έκανε καμιά φορά παρέα με τον μόνιμο λοχαγό Κουταλίδη, που έπαιζε υπέροχα στο βιολί του κάποια κλασικά κομμάτια. Μια ημέρα ο λοχαγός τού είπε με θαυμασμό ότι μοιάζει με τον επαναστάτη Πουγκατσέφ, που έφτιαξε δικό του στρατό και κυριάρχησε σε μεγάλο τμήμα της τσαρικής Ρωσίας.
O αρχηγός τον ρώτησε με νόημα:
–Θυμάσαι το τέλος του;
–Ναι, απάντησε ο λοχαγός. Κυκλώθηκε από τα τσαρικά στρατεύματα, πιάστηκε αιχμάλωτος και το κεφάλι του έμεινε κρεμασμένο για ημέρες σε κοινή θέα.
–Eμένα όμως δε θα με πιάσουν ποτέ αιχμάλωτο.
Κι αυτό έκανε»,
[Έτσι περιγράφει  ο Διονύσης Χαριτόπουλος, στο βιβλίο του «Αρης, ο αρχηγός των ατάκτων» τον ηγέτη της Εθνικής Αντίστασης  (1941-1945)]

Στις 14 Ιουνίου του 1945 ο Άρης Βελουχιώτης με είκοσι περίπου αντάρτες περικυκλώνεται στη χαράδρα του Φάγγου στη Μεσούντα Άρτας από  τα ένοπλα τμήματα που τον κυνηγούσαν, που απ’ ότι φαίνεται ήταν ένα μίγμα στρατιωτικών και παρακρατικών. Τις προηγούμενες μέρες ο Βελουχιώτης είχε πιστέψει ότι θα συναντιόταν με τον Νίκο Ζαχαριάδη, Γ.Γ. του ΚΚΕ. Αυτό είπε ο ίδιος στους άντρες που τον ακολουθούσαν σε μια συγκέντρωσή τους, έξω από το χωριό Ελληνικά «προκειμένου να λύσουν τα ζητήματα που έχουν προκύψει μεταξύ τους».

Φυσικά η συνάντηση δεν έγινε και ο Άρης κατευθύνθηκε προς το Λιάσκοβο. Εκεί όμως, στις 14 Ιουνίου, συνάντησε τους διώκτες του.  Την επόμενη μέρα, 15 Ιουνίου, αντιλήφθηκε ότι η φυγή δεν είναι δυνατή. Έδωσε τότε εντολή στους άντρες του να διαφύγουν μέσω του ποταμού. Στη συνέχεια, στις 16 Ιουνίου του 1945, αυτοκτόνησε με ένα πυροβολισμό, ενώ την ίδια επιλογή έκανε ο Τζαβέλας, το πρωτοπαλίκαρό του, ο οποίος αυτοκτόνησε με χειροβομβίδα.

Η συνέχεια είναι φρικιαστική. Ο γιατρός X. Γκούβας κατέγραψε το 1985 τη μαρτυρία μαρτυρία του ΕΔΕΣίτη A. Λύκκα από την Ελάτη Αρτας: «Ο Βόιδαρος ήταν όλο χαρά και διέταξε τον Δράκο να κόψει το κεφάλι του Αρη με τον σουγιά. Εκείνος δεν μπορούσε ούτε ανάσα να πάρει. Εβγαλε έναν σουγιά, απ’ αυτούς που διπλώνουν στα δύο, και πήγε κοντά να κόψει το κεφάλι του Αρη. Ελα όμως που ο σουγιάς δεν έκοβε και ταλαιπωρήθηκε ο έρμος. Πρέπει να ‘κανε περισσότερα από δεκαπέντε λεπτά ν’ αποκόψει το κεφάλι. Δυσκολεύθηκε εκεί που είναι τα νεύρα. Ο Βόιδαρος έπιασε το κεφάλι από τα μαλλιά και το σήκωσε ψηλά να το δουν όλοι όσοι ήταν εκεί τριγύρω. Καθώς έσταζε ακόμα αίματα, το έβαλαν στον τουρβά. Για να μη μυρίσει στη διαδρομή το παραφούσκωσαν με αλάτι».

Πώς φτάσαμε εκεί;

Το τέλος του Άρη συμβολίζει με τον πιο ανάγλυφο τρόπο την μοίρα που επιφύλαξε στον ελληνικό λαό η κάθε απόχρωσης ξενοδουλεία. Η οργάνωση ενός εντυπωσιακού εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος την περίοδο της τριπλής ναζιστικής κατοχής  έφερε στο φως την ύπαρξη δύο τάσεων: από τη μια της αυτόνομης ανεξάρτητης οργάνωσης με στόχο τη δημιουργία μιας δημοκρατικής Ελλάδας απαλλαγμένη από το μοναρχικό βραχνά και  από την άλλη το σύνολο των εξαρτημένων πολιτικών δυνάμεων από τις μεγάλες δυνάμεις (Μεγ. Βρετανία και Σοβιετική Ένωση).

Την πρώτη τάση εξέφρασε  με τον πλέον χαρακτηριστικό τρόπο ο Άρης Βελουχιώτης. Η τάση της εξυπηρέτησης των ξένων συμφερόντων εκφράστηκε από το παλιό αστικό πολιτικό προσωπικό που είχε καταφύγει στη Μέση Ανατολή και ήταν υποταγμένο στους βρετανικούς σχεδιασμούς, καθώς και το ΚΚΕ, το οποίο ως παράρτημα της Κομιντέρν (Κομμουνιστική Διεθνής), διοικούνταν από «κούτβηδες», εκπαιδευμένα στελέχη, όπως ήταν ο Νίκος Ζαχαριάδης, που στόχο είχαν την υποστήριξη των σοβιετικών επιλογών.

Ο Βελουχιώτης αμφισβήτησε τη γραμμή συνδιαλλαγής και υποταγής του αντιστασιακού κινήματος  στους Βρετανούς και στους Νεοέλληνες εκπροσώπους τους. Ως ηγέτης του ΕΛΑΣ, ήρθε πολλές φορές σε ρήξη με την ηγετική ομάδα του ΚΚΕ για το ζήτημα της πολιτικής που θα έπρεπε να ακολουθήσει το αντιστασιακό κίνημα μετά την απελευθέρωση. Η κύρια προβληματική του Άρη εκκινούσε από την πεποίθηση ότι η σύγκρουση με τους Άγγλους ήταν αναπόφευκτη. Αντιθέτως η ηγετική ομάδα του ΚΚΕ καλλιεργούσε αυταπάτες, ελπίζοντας σε μια ειλικρινή συνεργασία μαζί τους και στη διαμόρφωση ενός δημοκρατικού κράτους χωρίς την Μοναρχία, που ιστορικά λειτουργούσε ως εντολοδόχος της ξενοκρατίας.

Ο Βελουχιώτης επιδίωξε την ανατροπή της συμβιβαστικής πολιτικής του ΚΚΕ, συγκαλώντας στη Λαμία το  Νοέμβριο του 1944 σύσκεψη καπετάνιων του ΕΛΑΣ. Στη σύσκεψη αυτή  πρότεινε να προετοιμαστεί ο ΕΛΑΣ για τη σύγκρουση που ήταν βέβαιος ότι θα έρθει. Η Σύσκεψη αυτή συγκλήθηκε ενώ η Ελλάδα είχε ήδη «δοθεί» στους Βρετανούς από τον Στάλιν κατά τη συνάντηση των ηγετών των συμμαχικών χωρών στη Μόσχα, που έγινε από τις 9 Οκτωβρίου έως τις 19 Οκτωβρίου του 1944.  Ήταν ήδη γνωστό ότι οι Βρετανοί θα κατέφευγαν σε κάθε δυνατό μέτρο για να καταστήσουν την κυριαρχία τους αναμφισβήτητη. Ηδη ο Τσόρτσιλ είχε ξεκάθαρη άποψη για το διεθνές μεταπολεμικό σκηνικό, όταν είχε εκμυστηρευθεί: «Η μοιρασιά που συμφωνήσαμε στη Μόσχα (Οκτώβριος του ’44) τον συμφέρει (τον Στάλιν). Θα εγκαταλείψει τους δικούς του στην Ελλάδα στην τύχη τους για χάρη των γενικότερων σχεδίων του…» (αναφορά Γ. Ιατρίδη στο «Επισκόπηση της αγγλόφωνης ιστοριογραφίας»).

Ο μόνος από τους ηγέτες της Αντίστασης που φαίνεται να αντιλήφθηκε αυτή την πραγματικότητα ήταν ο Άρης, Ενώ, αντιθέτως, η ηγετική ομάδα του ΚΚΕ ήταν εγκλωβισμένη εξ αιτίας της παραδοσιακής οργανωτικής και ιδεολογικής εξάρτησης από το σοβιετικό παράγοντα. Την αντίληψη της ρήξης και της στρατιωτικής σύγκρουσης εξέφρασε κυρίως ο Αρης Βελουχιώτης. Είναι χαρακτηριστικά τα όσα γράφει ο υπαρχηγός του ΕΔΕΣ Κομνηνός Πυρομάγλου στο βιβλίο του «Δούρειος Ιππος» για το μεγάλο του αντίπαλο: «Ο Βελουχιώτης ήταν ο κατ’ εξοχήν ανεγνωρισμένος και ο δυναμικός αρχηγός τού ΕΛΑΣ. (…) Το αδιαφιλονίκητο γόητρο του στις τάξεις του ΕΑΜ – ΕΛΑΣ τον έφερεν ως τον ενδεχόμενο αντίπαλο του Πολιτικού Γραφείου του ΚΚΕ, του οποίου δεν ήτο μέλος. Εξηρτάτο από αυτόν να αγνοήσει τις αποφάσεις του τελευταίου ή και να το ανατρέψει. Με τον Μάρκο στη Μακεδονία, τον Ορέστη στην Αττική, αλλά και μόνος, ήταν σε θέση να δώσει μία άλλη τροπή και εξέλιξη στο ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, αντίθετη από αυτήν που ήταν στη σκέψη της ηγεσίας του ΚΚΕ…».

Στο δρόμο για την ήττα

Η Σύσκεψη των καπεταναίων στη Λαμία δεν είχε κάποιο πρακτικό αποτέλεσμα γιατί υπονομεύτηκε από αυτούς που εξέφραζαν την κυρίαρχη γραμμή του ΚΚΕ, όπως το μέλος της Κεντρικής Επιτροπής Μάρκος  Βαφειάδης. Τη στιγμή που ο Άρης Βελουχιώτης είχε εισηγηθεί να τεθεί η απελευθερωμένη Ελλάδα υπό την ηγεσία του ΕΑΜ, ο Μάρκος Βαφειάδης έθεσεθέμα ενημέρωσης του Πολιτικού Γραφείου του Κ.Κ.Ε. Υποστήριξε ότι μια τέτοια εξέλιξη θα υπονόμευε τις σχέσεις των συμμάχων με τη Σοβιετική  Ένωση. Ανάφερε συγκεκριμένα λόγω των δεσμεύσεων της Ε.Σ.Σ.Δ. προς τους Βρετανούς τα σοβιετικά στρατεύματα που είχαν φτάσει στα ελληνοβουλγαρικά σύνορα θα παρέμεναν εκεί. Ανάφερε επίσης ότι  με την εξήγηση ότι ‘‘γι’ αυτά αποφασίζει η Μόσχα», απάντησε ο επικεφαλής Ρώσος στρατηγός του Κόκκινου Στρατού  στην έκκληση του μακεδονικού Ε.Λ.Α.Σ.  να εισέλθει  στα ελληνικά εδάφη ως απελευθερωτής. Έτσι υπονομεύτηκε η Σύσκεψη των Καπεταναίων και αποφεύχθηκε η  ανοιχτή ρήξη του ένοπλου αντιστασιακού κινήματος με την εξαρτημένη  νομεκλατούρα του ΚΚΕ.

Είναι χαρακτηριστική η δήλωση του Άρη στη σύσκεψη αυτή: «Αν ζήσει κανένας σας να θυμάται τα λόγια αυτά. Οι Εγγλέζοι θα σας σφάξουν όλους σαν αρνιά, εγώ στα χέρια τους δε θα πέσω, γιατί τα βουνά με ξέρουν. Με την πέτρα προσκέφαλο, την ψείρα συντροφιά, την κάπα σκέπασμα δε θα με ιδούνε ζωντανό στα χέρια τους. Αυτό θέλω να το θυμάστε αν κανένας σας ζήσει.»

Η σύγκρουση του Δεκέμβρη του ΄44 επιβεβαίωση όλες τις εκτιμήσεις του Άρη. Η πολιτική του ΚΚΕ συνέχισε να πιστεύει στον έντιμο πολιτικό συμβιβασμό με τους Βρετανούς. Ακόμα και τη σύγκρουση του Δεκέμβρη του ’44 την είδε ως ένα μέσο πολιτικής πίεσης.  Γι αυτό ακριβώς και δεν επέτρεψε όσους αμφισβητούσαν ανοιχτά ή όχι την πλήρη σύγκρουση να πάρουν μέρος τις μάχες. Ακριβώς γι αυτό ο Άρης Βελουχιώτης και ο Στέφανος Σαράφης, όπως και ο επιτελικός Θεόδωρο Μακρίδη παρέμειναν στο Γενικό Στρατηγείο του ΕΛΑΣ στη Λαμία καθόλη τη διάρκεια των μαχών της Αθήνας. Αντίθετα, η εντολή που έλαβε ο Άρης από την ηγεσία του ΚΚΕ ήταν να διαλύσει τις  μονάδες του ΕΔΕΣ στην Ήπειρο, κάτι που έγινε  σε ελάχιστο χρόνο.

Μετά τη Βάρκιζα

Η νίκη των Βρετανών και των Ελλήνων συνεργατών τους το Δεκέμβρη του ΄44θα επισφραγιστεί με τη Συμφωνία της Βάρκιζας (Φεβρουάριος του ’45) και τις υπογραφές της κυβέρνησης Πλαστήρα και του ΕΑΜ, που βρισκόταν υπό τον έλεγχο του Κ.Κ.Ε. Στη συμφωνία αυτή δεν συμπεριελήφθη η ρήτρα της πλήρους αμνηστίας για όσα είχαν συμβεί έως εκείνη την εποχή. Αυτή η παράλειψη –και η αδιαφορία από την πλευρά της αριστερής ηγεσίας για τη μοίρα των αγωνιστών- θα επιτρέψει τους νικητές να   εξαπολύσουν εκστρατεία αντεκδικήσεων και τρομοκρατίας  εις βάρος όσων συμμετείχαν στην εαμική Αντίσταση. Οι πλέον σκληροί εκφραστές της Λευκής Τρομοκρατίας, όπως ονομάστηκε η πολιτική των μεταδεκεμβριανών κυβερνήσεων, θα είναι οι παλιοί δωσίλογοι συνεργάτες των κατακτητών, οι οποίοι θα ενσωματωθούν στις δομές του νέου κράτους με πρόσχημα την «καταπολέμηση του κομμουνισμού.»

Η πολιτική αυτή θα οδηγήσει και πάλι στο Βουνό χιλιάδες αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης. Οι συνθήκες που θα δημιουργήσει η τρομοκρατία, η ξενοκρατία και η υποταγή των διεφθαρμένων κυρίαρχων ελίτ στους βρετανικούς σχεδιασμούς, θα υπονομεύσουν τις προσπάθειες συμφιλίωσης. Αντίθετα, θα ευνοήσουν την πολιτική της σύγκρουσης του γενικού γραμματέα του ΚΚΕ Νίκου Ζαχαριάδη, ο οποίος ήταν και ο εκφραστής των σοβιετικών συμφερόντων στον ελλαδικό χώρο. Ο Λαός θα βρεθεί παγιδευμένος μεταξύ ενός σκληρού κράτους-προτεκτοράτου και ενός γραφειοκρατικού μηχανισμού που ήλεγχε ένα εξαρτημένο Κόμμα. Έτσι θα ξεκινήσει ο Εμφύλιος Πόλεμος, θα συγκροτηθεί ο Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας και τον Δεκέμβριο του ’47 θα δημιουργηθεί η Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση, με πρωθυπουργό τον Μάρκο Βαφειάδη.

Το πρώτο θύμα αυτής της πολιτικής του ΚΚΕ υπήρξε ο Άρης Βελουχιώτης, ο οποίος θα αρνηθεί τη Συμφωνία της Βάρκιζας και θα επιχειρήσει την επανασυγκρότηση του ΕΑΜ. Θα συναντήσει όμως τη σκληρή αντίδραση της ηγετικής ομάδας του ΚΚΕ.

Έτσι θα πορευτεί ο Άρης με λίγους συντρόφους κατά την τελική του προσπάθεια και στις 16 Ιουνίου του 1945 θα αυτοκτονήσει για να μην πέσει ζωντανός στα χέρια των διωκτών του. Τα κομμένα κεφάλια του Άρη και του Τζαβέλα θα κρεμαστούν σε φανοστάτη στην κεντρική πλατεία των Τρικάλων.   Στις 18 Ιουνίου του 1945, ο στρατιωτικός διοικητής Λάρισας συνταγματάρχης Μουκανάκης αναφέρει: «Αι κεφαλαί των Αρη και Τζαβέλλα εξετέθησαν εις κοινήν θέαν εις την πλατείαν της πόλεως Τρικκάλων. Εδόθη διαταγή να ταφώσι μετά την λήψιν των διαφόρων φωτογραφιών κτλ. παρά της σημάνσεως Χωροφυλακής Τρικάλων».

Ο Χαριτόπουλος γράφει: «Γύρω από τα κρεμασμένα κεφάλια οι παρακρατικοί βάραγαν νταούλια και κέρναγαν από νταμιζάνες κρασί. Aς μην επιχαίρουν οι εχθροί του. Κανείς δεν δικαιούται να υπερηφανευτεί ότι έπιασε ζωντανό, ότι νίκησε ή ότι σκότωσε τον αρχηγό του ΕΛΑΣ. O Άρης αποχώρησε μόνος του..»

Ο Ζαχαριάδης για τον Βελουχιώτη

Η συνέχεια είναι γνωστή. Η Ελλάδα, αλλά και η Αριστερά θα πληρώσουν πανάκριβα εκείνες τις κληρονομημένες αντιθέσεις μέσα από τον σκληρό Εμφύλιο Πόλεμο, που  τα ίχνη του ακολουθούν έως σήμερα την ελλαδική κοινωνία. Χαρακτηριστικά όμως της αλλοτρίωσης παραμένουν τα απαξιωτικά λόγια του Νίκου Ζαχαριάδη, Γενικού Γραμματέα του ΚΚΕ στο περιοδικό «Νέος Κόσμος», τον Οκτώβριο του 1950: «Ο Βελουχιώτης (Κλάρας), εκτός από τα άλλα ήταν και δηλωσίας. Ο Κλάρας που’ χε στρατιωτικές ικανότητες κατσαπλιαδισμού, ίσως και κάτι παραπάνω, ως κομματική φυσιογνωμία ήταν ένας άνθρωπος που μόνο να χαντακώσει το κόμμα μπορούσε. Καθόταν κι έτρεφε ψείρες, μεθούσε, έκανε όργια, δούλευε διαλυτικά και χαντάκωνε το κίνημα και τον ΕΛΑΣ. Ήταν ένας μικροαστός τυχοδιώκτης. Όταν σφίχτηκε λιγάκι στην Κέρκυρα, ούτε ένα σκαμπίλι δεν έφαγε, λύγισε. Κι έπειτα είχε αξιώσεις ηγέτη και καθοδηγητή. Ο Τίτο τον έβαλε κι έφαγε το κεφάλι του».

Ο Θανάσης Κλάρας (Λαμία, 27 Αυγούστου 1905 – Μεσούντα Άρτας, 15 Ιουνίου 1945), γνωστός ως Άρης Βελουχιώτης ή Μιζέριας, ήταν Έλληνας δημοσιογράφος, πολιτικός, στέλεχος του ΚΚΕ και ηγέτης του ΕΛΑΣ, της μεγαλύτερης αντιστασιακής οργάνωσης στην Ελλάδα υπό ηγεσία κομμουνιστικής ιδεολογίας κατά την περίοδο της Κατοχής.

Γεννήθηκε στη Λαμία, όντας γόνος εύπορης οικογένειας. Σπούδασε στην Αβερώφεια Μέση Γεωργική Σχολή Λαρίσης γεωπονική, αλλά σύντομα εγκατέλειψε το επάγγελμά του και μετέβη στην Αθήνα. Εκεί μυήθηκε στην κομμουνιστική ιδεολογία και το 1924 έγινε μέλος της Κομμουνιστικής Νεολαίας Αθήνας. Στην διάρκεια της στρατιωτικής του θητείας στάλθηκε στον Πειθαρχικό Ουλαμό Καλπακίου. Στις γραμμές του ΚΚΕ ανέπτυξε έντονη δράση, ενώ στο τέλος του 1928 έγινε αρχισυντάκτης του Ριζοσπάστη. Φυλακίστηκε στου Συγγρού, στην Αίγινα και στη Γυάρο και ως στέλεχος του ΚΚΕ έδρασε στη Θράκη. Κατά τη μεταξική δικτατορία φυλακίστηκε στην Αίγινα και στην Κέρκυρα, όπου υπέγραψε δήλωση μετάνοιας. Στον Ελληνοϊταλικό πόλεμο υπηρέτησε στο πυροβολικό και μετά την κατάρρευση του μετώπου ζήτησε από το ΚΚΕ την οργάνωση αντάρτικου κατά των κατακτητών. Μετά την ίδρυση του ΕΛΑΣ τον Φεβρουάριο του 1942, τέθηκε επικεφαλής μικρής ένοπλης ομάδας αλλάζοντας το όνομά του σε Άρης Βελουχιώτης. Με δικές του ενέργειες το τμήμα του αναπτύχθηκε εντυπωσιακά και έγινε ο πυρήνας του ΕΛΑΣ στην κεντρική Ελλάδα.

Τον Νοέμβριο του 1942 συνεργάστηκε με τον Ναπολέοντα Ζέρβα και Βρετανούς σαμποτέρ στην ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου, μιας επιχείρησης δολιοφθοράς από τις μεγαλύτερες του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Έγινε καπετάνιος του Γενικού Αρχηγείου Ρούμελης τον Μάρτιο του 1943 και τον Μάιο του ίδιου έτους έγινε καπετάνιος του ΓΣ του ΕΛΑΣ, όπου και παρέμεινε μέχρι τη διάλυσή του. Με το ξέσπασμα των εμφυλίων συγκρούσεων με τον ΕΔΕΣ τον Οκτώβριο του 1943, ο Βελουχιώτης διοίκησε τα τμήματα του ΕΛΑΣ που έκαναν διμέτωπο στην Ήπειρο κατά του Ζέρβα και των Γερμανών. Στα μέσα Απριλίου του 1944 επιτέθηκε και διέλυσε το 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων της αντιστασιακής οργάνωσης ΕΚΚΑ. Κατά το διάστημα Απριλίου–Σεπτεμβρίου 1944 στάλθηκε στην Πελοπόννησο όπου διεύθυνε τις επιχειρήσεις κατά των Γερμανών και των Ταγμάτων Ασφαλείας. Για την προσφορά του η Κυβέρνηση του Βουνού ΠΕΕΑ τον Μάιο του 1944 του απένειμε τον βαθμό του Υποστράτηγου. Στα Δεκεμβριανά στάλθηκε, μαζί με τον Στέφανο Σαράφη στην Ήπειρο, όπου διάλυσε με ευκολία τις δυνάμεις του ΕΔΕΣ. Μετά την ήττα του ΕΛΑΣ στα Δεκεμβριανά και την επακόλουθη Συμφωνία της Βάρκιζας υπέγραψε διαταγή αποστράτευσης και αφοπλισμού των ανδρών του, νομιμοποιώντας με αυτό τον τρόπο την συμφωνία της Βάρκιζας, όμως λίγο καιρό μετά συγκρότησε ένοπλη ομάδα από πιστούς συντρόφους του. Διαγράφηκε και αποκηρύχτηκε από το ΚΚΕ και διωκόμενος από κυβερνητικές δυνάμεις αυτοκτόνησε στις 15 Ιουνίου 1945 στη Μεσούντα Άρτας.

Χαρισματικός και αμφιλεγόμενος, ο Βελουχιώτης είναι μια από τις πλέον τραγικές φυσιογνωμίες της Νεοελληνικής Ιστορίας. Για ένα μεγάλο κομμάτι της ελληνικής κοινωνίας θεωρείται μέχρι και σήμερα ένας ήρωας ή προδομένος ήρωας, ενώ για ένα άλλο τμήμα της ένας βίαιος εγκληματίας. Τον Ιούλιο του 2011 το ΚΚΕ τον απεκατέστησε πολιτικά και τον Ιούνιο του 2018 του αποδόθηκε η ιδιότητα του μέλους του κόμματος.