Fonografos.net Ειδησεογραφικό portal Φθιώτιδας και Κεντρικής Ελλάδας
*του Γεώργιου Ζάρδα
Οι περισσότερες κάμερες γύρω σε εμπορικά καταστήματα, αεροδρόμια, δρόμους δεν μας παρακολουθούν απλά, αλλά «μαθαίνουν» και πώς να μας αναγνωρίζουν. Μπορούν να αναγνωρίσουν όχι μόνο ποιοι είμαστε, αναφέροντας τα ονόματά μας στην οθόνη ενός υπολογιστή, αλλά και να διαπιστώσουν σε ποια ψυχική διάθεση βρισκόμαστε. Διαπιστώνουν αν είμαστε για παράδειγμα, χαρούμενοι, λυπημένοι, αγχωμένοι, συγχυσμένοι κ.α.
Μπορούμε άραγε να ξεγελάσουμε τα εξελιγμένα λογισμικά αναγνώρισης συναισθημάτων; Αν υποθέσουμε ότι παρακολουθώντας ενα video στην οθόνη χαμογελάμε, μπορούμε να κάνουμε το λογισμικό να «καταλάβει» ότι είμαστε χαρούμενοι, ενώ κατά βάθος μέσα μας διακατεχόμαστε από άγχος και μελαγχολία; Αν κάποιος νομίζει οτι μπορεί, μάλλον θα απογοητευτεί….και δεν πρόκειται για σενάριο επιστημονικής φαντασίας!
Η τεχνολογία αναγνώρισης προσώπου (facial recognition technology), συγκαταλέγεται μαζί με τις τεχνολογίες σάρωσης δακτυλικού αποτυπώματος και αναγνώρισης ίριδας, ως τις πλέον δημοφιλείς τεχνολογίες αναγνώρισης ατόμου μέσω ψηφιακής απεικόνισης.
Ο Woody Bledsoe, την δεκαετία του 60’ με ανάθεση από την CIA, ήταν από τους πρώτους που «διαίρεσε» το ανθρώπινο πρόσωπο σε τμήματα προσπαθώντας να του προσδώσει ειδικά χαρακτηριστικά για την μετέπειτα αναγνώρισή του. Μετέτρεψε το πρόσωπο με όλες του τις λεπτομέρειες σε ομάδες αριθμών και κατόπιν ξεκίνησε να μελετά τις αποστάσεις των ματιών, της μύτης και του στόματος. Η δουλειά του Bledsoe παραμένει απόρρητη μέχρι σήμερα.
Αρχικά οι ερευνητές προσπαθούσαν να δημιουργήσουν συστήματα αναγνώρισης προσώπου κυρίως από φωτογραφίες που χρησιμοποιούμε στα διαβατήρια ή στις αστυνομικές ταυτότητες. Από το 2000 όμως και μετά, με την ευρύτερη χρήση του ίντερνετ αυτό άλλαξε δραστικά. Οι ερευνητές μπορούσαν να βρούν χιλιάδες φωτογραφίες (κυρίως γνωστών και επωνύμων προσώπων) και να τις ομαδοποιήσουν σε σετ δεδομένων. Κατόπιν «εκπαιδεύαν» νέα συστήματα για να αναγνωρίσουν τα πρόσωπα. Παρόμοια σετ δεδομένων δημιουργούνται στις μέρες μας μέσω από την δημοφιλή πλατφόρμα του facebook, κρατώντας κυριολεκτικά την τεχνολογία αναγνώρισης προσώπου στα χέρια μας όταν ξεκλειδώνουμε το έξυπνο κινητό μας με την ανάλογη εφαρμογή.
Η τεχνολογία αναγνώρισης προσώπου εξελίσσεται με γρήγορους ρυθμούς, επιδιώκοντας να απασφαλματώσει τις κάποιες τεχνολογικές αδυναμίες, όπως την αναγνώριση προσώπων με σκούρο ή μαύρο δέρμα. Με την βοήθεια δε της τεχνητής νοημοσύνης (artificial intelligence), προσπαθεί να ερμηνεύσει και την συναισθηματική κατάσταση του ατόμου (emotionrecognition technology). Η χρηματοδότηση αυτής της τεχνολογικής εξέλιξης, έγινε πριν αρκετά χρόνια από τον στρατό των Ηνωμένων Πολιτειών, για να παρακολουθούν τις αντιδράσεις και τα συναισθήματα στρατιωτών και αξιωματικών σε «ευαίσθητες» θέσεις. Σήμερα πολλές εταιρίες στις ΗΠΑ και την Ευρώπη, χρηματοδοτούν ανάλογα συστήματα για να παρακολουθούν τους υπαλλήλους τους με συστήματα αναγνώριση προσώπου. Μπορούν έτσι να παρακολουθούν τις διαθέσεις των υπαλλήλων τους και να διαπιστώνουν πότε είναι αφηρημένοι, αδιάφοροι, χαρούμενοι ή δυσαρεστημένοι με αποτέλεσμα την αύξηση ή μείωση της παραγωγικότητας τους και κατά περίπτωση, να κάνουν συστάσεις ή να αναλαμβάνουν σχετικές δράσεις.
Τα συστήματα αυτά όμως, μπορούν επίσης να μετατραπούν σε συστήματα δυστοπίας σχετικά εύκολα. Για παράδειγμα, η Κίνα έχει κατηγορηθεί έντονα από διεθνείς ανθρωπιστικούς φορείς, για την χρήση των τεχνολογιών αναγνώρισης προσώπου στη μουσουλμανική κοινότητα των Ουιγούρων. Έχουν δημιουργήσει συστήματα παρακολούθησης για κάθε τους κίνηση με τις κατάλληλες κάμερες και το απαραίτητο λογισμικό. Αυτές οι τεχνολογίες εξάγονται σε αρκετές χώρες και μάλιστα σε μερικές, γνωστές για παραβάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Στις ΗΠΑ μερικές εκατοντάδες υπηρεσίες ασφάλειας και επιβολής νόμου, χρησιμοποιούν την εφαρμογή clearview, για να βρουν την ταυτότητα αναζητούμενου ανθρώπου, με βάση μερικά δισεκατομμύρια εικόνες στο διαδίκτυο. Με μια απλή φωτογραφία ενός ανθρώπου, που παίρνουν από μια κάμερα ασφαλείας ή από ένα κινητό, μπορούν να βρουν την ταυτότητα του, την διεύθυνση του, το τηλέφωνό του, κτλ.
Τις περισσότερες φορές οι άνθρωποι δεν γνωρίζουν, αν οι εικόνες που ανεβάζουν στο διαδίκτυο θα χρησιμοποιηθούν από αυτά τα συστήματα. Αρκεί όμως για τον κάθε ενδιαφερόμενο, η αναζήτηση του ονόματος του μέσω της google και την επιλογή «εικόνα», για μια πρόχειρη ματιά προκειμένου να διαπιστώσει αν το διαδίκτυο έχει στοιχεία φωτογραφίας γιαυτόν.
Τόσο οι εταιρίες που ενεργοποιούνται στον χώρο αυτό, όσο και διάφορες κυβερνήσεις συνεχίζουν ακατάπαυστα να συλλέγουν τις εκατομμύρια φωτογραφίες που ανεβάζουν άνθρωποι καθημερινά, μέσω διαφόρων εφαρμογών στο διαδίκτυο. Κατόπιν τις κατηγοριοποιούν σε σετς, σύμφωνα με τα πρότυπα των αναζητήσεων. Μπορούν έτσι για παράδειγμα να διαπιστώσουν το ντύσιμο τους, τις περιοχές που επισκέπτονται, το φαγητό που τρώνε κτλ και να βγάλουν συμπεράσματα που θα χρησιμοποιηθούν για το marketing, το οικονομικό τους προφίλ, κ.α.
Η χρήση αυτής της τεχνολογίας σε δημόσιους χώρους, εγείρει δε πολλά ζητήματα σχετικά με την ιδιωτικότητα του ατόμου και τις διατάξεις του Γενικού Κανονισμού Προστασίας Δεδομένων (GDPR). Το 2018 στο Όκλαντ και το Σαν Φρανσίσκο των ΗΠΑ, απαγορεύτηκε στις αστυνομικές αρχές να κάνουν χρήση τεχνολογιών αναγνώρισης προσώπων, αφού αποδείχθηκε ότι παρουσιάζουν σημαντικά προβλήματα αναγνώρισης μεροληπτικά σε βάρος των μαύρων. Αυτό πιστοποιήθηκε και από το Εθνικό Ινστιτούτο Τυποποίησης και Τεχνολογίας των ΗΠΑ το 2019, αναδεικνύοντας προβλήματα αλγορίθμων στην αναγνώριση μεταξύ των μαύρων και λευκών ατόμων. Στην Ισπανία η Emotion Research Lab που ειδικεύεται στην αναγνώριση συναισθημάτων, υπόσχεται στους πελάτες της (μεταξύ των οποίων και πολιτικά κόμματα), να «ξεκλειδώσει» τις αληθινές προθέσεις των καταναλωτών/ψηφοφόρων με σκοπό την χειραγώγησή τους.
Με την χρήση ανάλογων τεχνολογιών η Cambridge Analytica, κατηγορείται ότι συνέβαλε στην ανατροπή, σκανδαλωδώς, του εκλογικού αποτελέσματος στις ΗΠΑ υπέρ του Τραμπ το 2016.
Στις μέρες μας οι εξελίξεις στους τομείς των έξυπνων συστημάτων και τεχνητής νοημοσύνης προχωρούν ταχύτατα. Σήμερα είναι αναγκαίο όσο ποτέ, οι επιστήμονες, οι κυβερνώντες και οι θεσμοί, να ορίσουν το ρυθμιστικό πλαίσιο λειτουργίας τους. Έτσι θα περιοριστεί η αχαρτογράφητη και ταυτόχρονα χειμαρρώδης εξέλιξη τους.
Θα μπορούμε τότε να μιλάμε για μια εξέλιξη, που θα σέβεται τα ανθρώπινα δικαιώματα και την ιδιωτικότητα του ατόμου, συμβάλλοντας ταυτόχρονα στην ασφάλεια των πολιτών, την ενίσχυση της επιχειρηματικότητας και την βελτίωση του κοινωνικού περιβάλλοντος.
Δρ. Γεώργιος Ζάρδας
Επιστημονικός Σύμβουλος Πληροφορικής και Ν. Τεχνολογιών
Επιμελητηρίου Φθιώτιδας
Επιστημονικός Συνεργάτης Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
