Προληπτικά μέτρα για τον αποκλεισμό της πρόσβασης τροχοφόρων προς παραλία εντός της προστατευόμενης περιοχής Natura 2000 στον Κυπαρισσιακό Κόλπο

Το Συμβούλιο της Επικρατείας, με την απόφαση 1030/2025, έκρινε ότι είναι νόμιμη η απόφαση του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας με την οποία επιβλήθηκαν προληπτικά μέτρα για τον αποκλεισμό της πρόσβασης τροχοφόρων προς παραλία εντός της προστατευόμενης περιοχής Natura 2000 στον Κυπαρισσιακό Κόλπο.

Η απόφαση επιβεβαιώνει τη δυνατότητα της Διοίκησης να παρεμβαίνει άμεσα και χωρίς προηγούμενη ακρόαση σε περιπτώσεις άμεσης απειλής περιβαλλοντικής ζημίας, εφαρμόζοντας τις αρχές της προφύλαξης και της περιβαλλοντικής ευθύνης, σύμφωνα με το π.δ. 148/2009 και τη νομοθεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης.Κυπαρισσιακός Κόλπος boat tours

Αναλυτική περίληψη της απόφασης ΣτΕ 1030/2025 (από nomosphysis.org.gr)

Περίληψη

– Από τις διατάξεις του άρθρου 24 παρ. 1 του Συντάγματος, ως ισχύει, προκύπτει ότι ο συντακτικός νομοθέτης, έχοντας επίγνωση του οικολογικού προβλήματος, ανήγαγε το φυσικό περιβάλλον σε αντικείμενο ιδιαίτερης έννομης προστασίας, η οποία πρέπει να είναι πλήρης και αποτελεσματική. Κατά συνέπεια, η ως άνω συνταγματική διάταξη επιβάλλει στον κοινό νομοθέτη και τη Διοίκηση τη λήψη των αναγκαίων προληπτικών και κατασταλτικών μέτρων, κανονιστικών, γενικών ατομικών και ατομικών, προς πραγμάτωση του ως άνω συνταγματικού σκοπού, στα δε δικαστήρια την παροχή πλήρους και αποτελεσματικής προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος. Συντρέχουν εν προκειμένω, οι προϋποθέσεις επιβολής του επίμαχου προληπτικού μέτρου κατά τα άρθρα 6 παράγρ. 9 και 8 παράγρ. 2 του π.δ. 148/2009. Ειδικότερα, ταυτοποιείται επαρκώς ως φορέας εκμετάλλευσης η αιτούσα, αφού οι επίμαχες δίοδοι φέρονται ότι κατασκευάσθηκαν από την ίδια και εξυπηρετούν τους επιχειρηματικούς σκοπούς της, ιδίως δε την οικοδομική εκμετάλλευση ακινήτων της που μέσω της διάνοιξης επιχειρείται να αποκτήσουν πρόσωπο σε αυτές. Περαιτέρω, στοιχειοθετείται η άμεση απειλή επελεύσεως περιβαλλοντικής ζημίας σε οικότοπο προτεραιότητας (αμμοθίνες) και τον τόπο φωλεοποίησης προστατευόμενου είδους (χελώνα caretta-caretta), συνιστάμενη σε κίνδυνο διατάραξης ή καταστροφής των οικείων οικοσυστημάτων λόγω της κατά κοινή πείρα διευκόλυνσης προσελεύσεως ιδίως τροχοφόρων και μηχανοκίνητων οχημάτων και της προσέλκυσης οχλουσών χρήσεων (καντίνες κλπ). Τέλος στοιχειοθετείται και η αιτιώδης συνάφεια μεταξύ της διανοίξεως των διόδων υπό τις εκτεθείσες συνθήκες (διάνοιξη σε μη εγκεκριμένες θέσεις, έλλειψη περιβαλλοντικής αδειοδότησης) και της άμεσης απειλής περιβαλλοντικής ζημίας. Εν όψει τούτων το επιβληθέν προληπτικό μέτρο του αποκλεισμού πρόσβασης προς την παραλία με τη δημιουργία αναχωμάτων εκδόθηκε νομίμως κατόπιν προσδιορισμού των ληπτέων προληπτικών μέτρων από το ΣΥΓΑΠΕΖ και μετά από γνωμοδότηση της ΠΕΑΠΖ, αιτιολογείται νομίμως και επαρκώς και είναι αναλογικό και πρόσφορο για την επίτευξη του επιδιωκόμενου σκοπού, δεδομένου άλλωστε ότι και ο νόμος (άρθρο 13 παράγρ. 4 ν. 3937/2011) επιβάλλει ρητώς την απαγόρευση κίνησης μηχανοκίνητων οχημάτων σε οικολογικά ευαίσθητες εκτάσεις, όπως εν προκειμένω. Συνεπώς όλοι οι λόγοι ακυρώσεως με τους οποίους προβάλλονται τα αντίθετα είναι απορριπτέοι. Αβασίμως προβάλλεται παράβαση του δικαιώματος προηγούμενης ακροάσεως, διότι επί λήψεως προληπτικών μέτρων το άρθρο 8 του π.δ. 148/2009 δεν επιβάλλει την τήρηση του εν λόγω τύπου. Αβασίμως επίσης προβάλλεται ότι οι δίοδοι είχαν διανοιχθεί από μακρού, όπως κρίθηκε με αποφάσεις πολιτικών δικαστηρίων, και ότι ταυτίζονται με τις επίδικες διόδους, προεχόντως διότι από τα ανωτέρω μνημονευθέντα στοιχεία, προγενέστερα και μεταγενέστερα της προσβαλλομένης, προκύπτει σαφώς ότι οι επίδικες δίοδοι διανοίχθηκαν όλως προσφάτως, ήτοι κατά τα έτη 2011 και 2012, και δεν ταυτίζονται με τις καθορισθείσες με το πρακτικό του έτους 1966. Αλυσιτελώς εξ άλλου προβάλλεται ότι οι επίδικες δίοδοι είναι κοινόχρηστες σύμφωνα με το παραχωρητήριο και τις κείμενες διατάξεις και ότι προορίζονται για την ελεύθερη κυκλοφορία του κοινού, διότι η επιβολή του επίδικου προληπτικού μέτρου δεν εξαρτάται από τον κοινόχρηστο ή μη χαρακτήρα των εν λόγω διόδων. Πέραν τούτου ο λόγος είναι και αβάσιμος διότι, εφ’ όσον οι εν λόγω δίοδοι δεν ταυτίζονται με τις καθορισθείσες με το πρακτικό του 1966, διανοίχθηκαν αναγκαίως εντός ιδιωτικών εκτάσεων, όπως συνήγαγε η Διοίκηση, και συνεπώς είναι ιδιωτικές οδοί, δεν προκύπτει δε ότι πληρούνται οι εκτεθείσες … προϋποθέσεις ώστε να θεωρηθούν ως κοινόχρηστοι δρόμοι κατά τις κείμενες διατάξεις (θέση σε κοινή χρήση με νόμιμο τρόπο, διάνοιξη κατόπιν περιβαλλοντικής αδειοδότησης, ένταξη στο οδικό δίκτυο βάσει σχεδιασμού κλπ). Τέλος δεν στοιχειοθετείται πλάνη περί τα πράγματα κατά την επιβολή του επίδικου μέτρου και συνεπώς ο αντίθετος λόγος είναι απορριπτέος ως αβάσιμος.

Με την προσβαλλόμενη πράξη, άλλωστε, δεν καθορίζονται και μάλιστα το πρώτον, τα ληπτέα μέτρα για την αποτροπή της βλάβης του περιβάλλοντος αλλά διαπιστώνεται ότι η βλάβη αυτή έχει ήδη επέλθει, διότι η αιτούσα, ως φορέας εκμετάλλευσης παρέλειψε να τα υλοποιήσει, αυτά δε πρέπει, πλέον να ληφθούν σε βάρος του φορέα από το καθ’ ου Υπουργείο προς αποτροπή της επιδείνωσης της ήδη επελθούσας περιβαλλοντικής βλάβης. Οι προβαλλόμενοι λόγοι οι οποίοι αφορούν την αιτιολογία της προσβαλλόμενης πράξης ως προς τη συνδρομή των νόμιμων προϋποθέσεων για την κατ’ αρχήν λήψη προληπτικών μέτρων και την ιδιότητα της αιτούσας ως φορέα εκμετάλλευσης, καθώς και οι λόγοι περί πλάνης την περί τα πράγματα, με τους οποίους μάλιστα δεν προβάλλεται ότι επήλθε μεταβολή των δεδομένων μετά την έκδοση της απόφασης λήψης προληπτικών μέτρων του 2012, είναι απορριπτέοι ως απαράδεκτοι.

Οι προβαλλόμενοι ισχυρισμοί περί μειωμένης προστασίας της θαλάσσιας χελώνας caretta caretta, και αληθείς υποτιθέμενοι, δεν αναιρούν τη διαπίστωση του κινδύνου πρόκλησης περιβαλλοντικής ζημίας, διότι, πέραν του ότι τα στοιχεία για την αύξηση του πληθυσμού της θαλάσσιας χελώνας είναι γενικά και δεν προκύπτει η τυχόν σύνδεσή τους με τη συγκεκριμένη υπόθεση ούτε αποδεικνύεται η επιρροή τους στον εν λόγω κίνδυνο περιβαλλοντικής ζημίας, πάντως, η λήψη μέτρων πρόληψης, εν προκειμένω, δεν αποσκοπεί μόνο στην προστασία της χελώνας caretta caretta αλλά και στην προστασία των αμμοθινών, δηλαδή σε τύπο φυσικού οικοτόπου του οποίου η διατήρηση επιβάλλει προεχόντως τον χαρακτηρισμό της περιοχής ως Ειδικής Ζώνης Διατήρησης [περιοχή Natura GR25 50005 «Θίνες Κυπαρισσίας (Νεοχώρι – Κυπαρισσία»], καθώς και στην προστασία των λοιπών προστατευόμενων ειδών που εντοπίζονται στην εν λόγω περιοχή. Σε κάθε περίπτωση, τα επίδικα προληπτικά μέτρα έχουν ληφθεί βάσει της νομοθεσίας περί περιβαλλοντικής ευθύνης (οδηγία 2004/35 και π.δ. 148/2009), η οποία βασίζεται στις αρχές της προφύλαξης και «ο ρυπαίνων πληρώνει». Στο πλαίσιο δε αυτό η αρχή της προφύλαξης επιτάσσει την έγκαιρη λήψη προληπτικών μέτρων ακόμη και αν δεν προκύπτει εκ των προτέρων και με επιστημονική βεβαιότητα και ακρίβεια η έκταση της περιβαλλοντικής ζημίας. Κατόπιν των ανωτέρω, ο λόγος ακυρώσεως, κατά το μέρος που προβάλλεται παραδεκτώς, είναι απορριπτέος ως αβάσιμος.Κυπαρισσία seaside villas

Όπως έχει κριθεί το επιβληθέν εν προκειμένω μέτρο του αποκλεισμού της πρόσβασης τροχοφόρων προς την παραλία διαμέσου των πέντε διανοιχθέντων δρόμων συνιστά προληπτικό μέτρο κατά την έννοια των άρθρων 3 περ. 10 και 8 του π.δ. 148/2009 και όχι μέτρο αποκατάστασης περιβαλλοντικής βλάβης κατά την έννοια των άρθρων 3 περ., 11, 9 και 10 του ίδιου π.δ./τος, όπως εσφαλμένως υπολαμβάνει η αιτούσα, είναι δε άλλο το ζήτημα της παράλειψης της αιτούσας να τα λάβει, όπως υπεχρεούτο. Επομένως, οι λόγοι ακυρώσεως με τους οποίους προβάλλονται, εν σχέσει με το εν λόγω προληπτικό μέτρο, διαδικαστικές και ουσιαστικές πλημμέλειες που αφορούν τη λήψη μέτρων αποκατάστασης κατ’ εφαρμογή των άρθρων 3 περ. 11, 9 και 10 του π.δ./τος είναι απορριπτέοι ως ερειδόμενοι επί εσφαλμένης προϋποθέσεως. Περαιτέρω όπως προκύπτει από το άρθρο 8 του π.δ. 148/2009, για τη λήψη των προληπτικών μέτρων, τα οποία δυνάμει της οικείας νομοθιεσίας περί περιβαλλοντικής ευθύνης και βάσει της αρχής της προφύλαξης, πρέπει να λαμβάνονται αμελλητί σε περίπτωση άμεσης απειλής περιβαλλοντικής ζημίας και δεν αποτελούν δυσμενή μέτρα συνδεόμενα με υπαίτια συμπεριφορά του φορέα εκμετάλλευσης, δεν επιβάλλεται η τήρηση του τύπου της προηγούμενης ακρόασης, πολλώ δε μάλλον κατά το στάδιο όπου η αρμόδια αρχή λαμβάνει η ίδια τα προληπτικά μέτρα λόγω της από μακρού χρόνου παράλειψης του φορέα εκμετάλλευσης να λάβει ο ίδιος τα εν λόγω μέτρα όπως συμβαίνει εν προκειμένω. Κατά συνέπεια, ο περί του αντιθέτου προβαλλόμενος λόγος είναι απορριπτέος ως αβάσιμος. Στην προκειμένη περίπτωση, τα προληπτικά μέτρα του αποκλεισμού της πρόσβασης τροχοφόρων προς την παραλία διαμέσου των προαναφερθέντων πέντε δρόμων έχουν ληφθεί κατ’ εφαρμογήν της νομοθεσίας για την περιβαλλοντική ευθύνη, η οποία βασίζεται στις αρχές της προφύλαξης και «ο ρυπαίνων πληρώνει», και για λόγους προστασίας των αμμοθινών και της θαλάσσιας χελώνας caretta caretta. Για τους ίδιους λόγους η ευρύτερη περιοχή έχει υπαχθεί σε αυστηρό καθεστώς προστασίας: αφενός έχει ενταχθεί στο δίκτυο Natura 2000, αφετέρου είναι χαρακτηρισμένη ως «περιοχή προστασίας της φύσης» με το από 17.9.2018 π.δ. και, ως εκ τούτου, δεν προορίζεται, κατ’ αρχήν, για οικιστική ανάπτυξη, αντιθέτως δε η ανάπτυξή της πρέπει να συνδέεται με τη διατήρηση του χαρακτήρα της και του ανθρωπογενούς και φυσικού περιβάλλοντος και τοπίου. Επιπλέον, η κίνηση μηχανοκίνητων οχημάτων εκτός οδικού δικτύου σε οικολογικά ευαίσθητες περιοχές, όπως ο αιγαλός, οι αμμοθίνες και οι οικότοποι προτεραιότητας, έχει απαγορευθεί εν γένει, με το άρθρο 13 παρ. 4 του ν. 3937/2011 (Α’ 60), αλλά και ειδικά στη συγκεκριμένη περιοχή του Κυπαρισσιακού Κόλπου, με το άρθρο 3 παρ. Α.1 περ. 3 του από 17.9.2018 π.δ., με το οποίο ορίστηκε ότι η πρόσβαση με μηχανοκίνητα μέσα προς τη ζώνη του αιγιαλού επιτρέπεται μόνο από τις νομίμως υφιστάμενες οδούς. Στο πλαίσιο αυτό, και προκειμένου να επιτευχθεί ο συνταγματικός στόχος της διαφύλαξης του περιβάλλοντος, επιτρέπεται η λήψη μέτρων για τον αποκλεισμό της πρόσβασης τροχοφόρων προς την παραλία διαμέσου των εν λόγω πέντε οδών, ως προς τις οποίες άλλωστε δεν προκύπτει ότι έχουν τεθεί σε κοινή χρήση με νόμιμο τρόπο.Κυπαρισσιακός Κόλπος boat tours

Περαιτέρω με απόφαση του ΔΕΕ κρίθηκε ότι η Ελλάδα παρέβη τις υποχρεώσεις που υπέχει από την οδηγία 92/43/ΕΟΚ όχι μόνο για τη διάνοιξη πέντε νέων οδών προς την παραλία του Αγιαννάκη αλλά και για την ασφαλτόστρωση ορισμένων υφιστάμενων προσβάσεων και οδών, η οποία διευκολύνει τη χρήση τους, ιδίως από μηχανοκίνητα οχήματα, γεγονός που μπορεί να επηρεάσει σημαντικά τους οικοτόπους αμμοθινών εντός της ζώνης της Κυπαρισσίας και να εντείνει σημαντικά την παρενόχληση των θαλάσσιων χελωνών Caretta caretta. Ωστόσο, η υποχρέωση των αρμόδιων αρχών να λάβουν σε συμμόρφωση και με την απόφαση του ΔΕΕ τα κατάλληλα μέτρα σε ό,τι αφορά την πρόσβαση των μηχανοκίνητων οχημάτων και διαμέσου των λοιπών τυχόν υφιστάμενων οδών (πέραν των επίδικων πέντε οδών) δεν αναιρεί την προσφορότητα και αναγκαιότητα των προληπτικών μέτρων που ελήφθησαν με την προσβαλλόμενη απόφασης. Τα ανωτέρω δε ισχύουν ανεξαρτήτως του γεγονότος ότι δεν προκύπτει από τα στοιχεία του φακέλου (ούτε αποδεικνύεται από την αιτούσα) η πραγματική βάση των προβαλλόμενων ισχυρισμών, ιδίως ως προς την ακριβή θέση των Παρόμοιων οδών» που υφίστανται στην περιοχή, δοθέντος άλλωστε ότι το ΣΥ.Γ.Α.ΠΕ.Ζ. αναφέρει, στο ως άνω έγγραφό του προς το Δικαστήριο, ότι δεν έχει λάβει γνώση αποτελεσμάτων περιβαλλοντικού ελέγχου από αρμόδιες υπηρεσίες ή αιτήματα ανάληψης δράσης αποκατάστασης σύμφωνα με το άρθρο 13 του π.δ. 148/2009 για διάνοιξη ή ασφαλτόστρωση δρόμων στην περιοχή Αγιαννάκη-Ελαίας πλην των αναφερόμενων πέντε δρόμων που διανοίχθηκαν από την αιτούσα. Με τα δεδομένα αυτά, και πέραν του ότι το ζήτημα της τυχόν αποζημίωσης λόγω στέρησης της χρήσης ή κάρπωσης της ιδιοκτησίας δεν θα αποτελούσε ούτως ή άλλως αντικείμενο της παρούσας διαδικασίας δεν υφίσταται υπέρμετρος περιορισμός ‘του δικαιώματος ιδιοκτησίας τής αιτούσας και, επομένως, ο ως άνω λόγος ακυρώσεως περί παραβίασης των άρθρων 17 του Συντάγματος και 1 του Πρώτου Πρόσθετου Πρωτοκόλλου της ΕΣΔΑ, καθώς και της αρχής της αναλογικότητας, είναι στο σύνολό του απορριπτέος ως αβάσιμος. Εφόσον η αιτούσα παρέλειπε επί μακρόν να λάβει τα προληπτικά μέτρα που της είχαν επιβληθεί με j την 60872/4175/11.7.2012 απόφαση έτους 2012, για τον λόγο δε αυτόν το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας, ως αρμόδια αρχή, ανέλαβε το ίδιο τη λήψη των εν λόγω προληπτικών μέτρων, αναθέτοντας την εκτέλεσή τους σε ιδιωτική εταιρεία, η αιτούσα ως φορέας εκμετάλλευσης πρέπει πράγματι να επιβαρυνθεί με τις σχετικές δαπάνες. Συνεπώς, ο ως άνω λόγος ακυρώσεως είναι απορριπτέος ως αβάσιμος.Κυπαρισσία seaside villas

Πρόεδρος : Χ. Ντουχάνης
Εισηγητής: Μ.Ε. Παπαδημήτρη

Πηγή: dasarxeio.com