Στη Μητροπολιτική περιοχή της Θεσσαλονίκης έφτασε η ασθένεια του μεταχρωματικού έλκους του πλατάνου

Στη Μητροπολιτική περιοχή της Θεσσαλονίκης έφτασε δυστυχώς ο μύκητας Ceratocystis platani, που ευθύνεται για την ασθένεια του μεταχρωματικού έλκους του πλατάνου, η οποία απειλεί με ολοκληρωτική καταστροφή όλα τα πλατανοδάση της χώρας μας – Τι αναφέρει στο GRTimes η Νικολέτα Σουλιώτη, Ειδική Επιστήμονας Δασοπόνος MSc με αντικείμενο την Δασική Παθολογία, του Ινστιτούτου Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστημάτων του «ΕΛΓΟ Δήμητρα».
Και στη Μητροπολιτική περιοχή της Θεσσαλονίκης καταγράφηκε πλέον το μεταχρωματικό έλκος του πλατάνου, η ασθένεια που τα τελευταία χρόνια έχει καταστρέψει εκατοντάδες χιλιάδες πλατάνια στη χώρα μας – πολλά από τα οποία ήταν χαρακτηρισμένα ως μνημεία της φύσης – και που συνεχίζει να απειλεί με ολοκληρωτικό αφανισμό τα πλατανοδάση μας.

Ρεπορτάζ: Αλέξανδρος Αλεξιάδης

Σύμφωνα με τις πληροφορίες του GRTimes.gr έχουν ήδη εντοπιστεί προσβεβλημένα πλατάνια στην περιοχή Καλόγηρος του Ωραιοκάστρου, ενώ τα τελευταία 24ωρα έχει εντοπιστεί δέντρο και εντός του πολεοδομικού συγκροτήματος της Θεσσαλονίκης, σε δήμο στη δυτική πλευρά της πόλης, το οποίο έχει ενδείξεις ότι έχει προσβληθεί, αλλά εκκρεμεί η εργαστηριακή ανάλυση για επιβεβαίωση της ασθένειας.

Όπως προκύπτει από τις ίδιες πηγές, οι προσβολές στο Ωραιόκαστρο δεν αποκλείεται να οφείλονται σε χωματουργικές εργασίες την περίοδο 2018-2019, με τη χρήση σκαπτικών μηχανημάτων που ενδεχομένως χρησιμοποιήθηκαν νωρίτερα στην Πιερία όπου έχουν επίσης εντοπιστεί πάρα πολλά πλατάνια με μεταχρωματικό έλκος.

Το γεγονός έχει σημάνει συναγερμό στις αρμόδιες υπηρεσίες, καθώς η συγκεκριμένη ασθένεια που βρέθηκε για πρώτη φορά στη χώρα μας στην Πελοπόννησο το 2003-2004, κατάφερε μέσα σε λίγα χρόνια να επεκταθεί στην κεντρική ηπειρωτική Ελλάδα και πλέον μετά τη Πιερία, την Κοζάνη, και την Ημαθία, πλήττει και την Περιφερειακή Ενότητα Θεσσαλονίκης.

Προσβολή μεταχρωματικού έλκους πλατάνου στο Σπερχειό

Το πανίσχυρο παθογόνο που δεν έχει θεραπεία
Οι επιστήμονες μέχρι στιγμής δεν έχουν καταφέρει να βρουν θεραπεία για την καταπολέμηση του μύκητα Ceratocystis platani, ο οποίος, όπως εξηγεί στο GRTimes η Νικολέτα Σουλιώτη, Ειδική Δασοπόνος MSc με αντικείμενο την Δασική Παθολογία, του Ινστιτούτου Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστημάτων του «ΕΛΓΟ Δήμητρα», εξαπλώνεται κυρίως μέσω της ανθρώπινης δραστηριότητας.

Σύμφωνα με την κα. Σουλιώτη, πρόκειται για ένα παθογόνο που κατάγεται από περιοχές κυρίως τροπικές – υποτροπικές, με τα εκεί φυτά και οργανισμούς να έχουν πολύ υψηλό ανταγωνισμό μεταξύ τους.

«Μαθημένος» ο μύκητας σε ένα τέτοιο ανταγωνιστικό περιβάλλον και «εκπαιδευμένος» σε πολύ δύσκολες συνθήκες, όταν έφτασε στην Ευρώπη, σε ένα τελείως διαφορετικό οικοσύστημα βρήκε πρόσφορο έδαφος και φυσικά τον πλάτανο που είναι πολύ ευπαθής και πλέον πολλαπλασιάζεται και επεκτείνεται γεωγραφικά πολύ εύκολα.

Η αντιμετώπιση του εξάλλου, καθίσταται πάρα πολύ δύσκολη και από το γεγονός ότι πρόκειται για ένα εδαφοπαθογόνο, το οποίο μπορεί να μείνει βιώσιμο στο έδαφος πάνω από 10 χρόνια, ενώ φυσικά μπορεί να μεταδοθεί από δέντρο σε δέντρο και από τις ρίζες που ειδικά σε μεγάλα υπεραιωνόβια πλατάνια εκτείνονται σε μήκος πολλών μέτρων, προσβάλλοντας και άλλα γειτονικά δέντρα.

Όταν λοιπόν δημιουργηθεί μια εστία σε κάποια περιοχή, κάτι που γίνεται σχεδόν πάντα από την ανθρώπινη δραστηριότητα, από εκεί και πέρα η εξάπλωση μπορεί να γίνει και με φυσικούς τρόπους, ακόμα και από πουλιά ή από πλημμυρικά φαινόμενα που μπορεί να μεταφέρουν μολυσματικό υλικό πχ κατά μήκος ποταμών.

Στην περιοχή της Θεσσαλονίκης βρέθηκε το Μεταχρωματικό Έλκος, η ανίατη ασθένεια που απειλεί όλα τα πλατάνια στη χώρα μας
Μεταχρωματικό ΄έλκος προσβολές στον Βοϊδομάτη

«Ο κυρίαρχος λόγος για νέες εστίες προσβολών, φαίνεται να είναι ο άνθρωπος και αυτό σε παγκόσμιο επίπεδο. Από εκεί και πέρα όμως, ακριβώς γιατί έχει πάρα πολλούς μηχανισμούς, ακόμα και έντομα ή μέσα στις ρεματιές, αν πχ σπάσει ένα άρρωστο δέντρο και πάει στα κατάντη ή με τα πλημμυρικά φαινόμενα και αυτό παίζει έναν ρόλο. Ταυτόχρονα τα τελευταία περίπου 20 χρόνια που ήρθε το παθογόνο, συζητάμε πάρα πολύ έντονα για την κλιματική μεταβολή – κρίση και την αύξηση στην ένταση και συχνότητα ακραίων καιρικών φαινομένων. Οπότε φανταστείτε πως μπορεί να εξαπλώθηκε σε κάποιες θέσεις που είχαμε μια πρώτη έναρξη προσβολών σε ποτάμια όπως για παράδειγμα ο ποταμός Κηρέας στην Εύβοια, είτε ο Σπερχειός ποταμός στη Φθιώτιδα (σημαντικά πλατανοδάση μας), σε συνέργια με έντονα ακραία φυσικά φαινόμενα όπως ο Ιανός, που δημιούργησε ταχεία διάδοση που πάρα πολύ γρήγορα εκεί κατέστησε την ασθένεια σε επιδημικά επίπεδα. Πέρυσι στον ποταμό Πηνειό, όπου ήδη είχε εγκατασταθεί σε πολλά σημεία το παθογόνο, είχαμε το ακραίο καιρικό σύστημα Daniel με τις αντίστοιχες αρνητικές επιπτώσεις και για τα συστήματα πλατάνου που φιλοξενεί, καθώς και για το αισθητικό πλατανοδάσος των Τεμπών. Εκεί όπου έχουμε το παθογόνο σε αρχικά στάδια προσπαθούμε να ελέγξουμε την ασθένεια με κάποιους τρόπους, όπως η ελεγχόμενη νέκρωση των γειτονικών δένδρων πλατάνου με σκοπό την ανάσχεση του παθογόνου με τη δημιουργία [ουδέτερης] ζώνης. Σε κάθε περίπτωση δυστυχώς δεν έχουμε θεραπευτικό μέσο, κάτι που καθιστά το παθογόνο αυτό οργανισμό καραντίνας» αναφέρει χαρακτηριστικά η κα. Σουλιώτη.

Όπως η ίδια προσθέτει, σε έναν αστικό χώρο η αντιμετώπιση μπορεί να γίνει επιτυχημένα, ιδίως αν τηρηθούν τα πρωτόκολλα, προκειμένου να μη γίνει επιμόλυνση ή μεταφορά του παθογόνου. Ωστόσο σε ένα οικοσύστημα όπως πχ στον Σπερχειό, ένα ακραίο πλημμυρικό φαινόμενο μπορεί να αναμοχλεύσει όλη την όχθη δημιουργώντας τις απαραίτητες συνθήκες για μεταφορά του παθογόνου πάρα πολύ γρήγορα, χωρίς να μπορεί να είναι πλέον διαχειρίσιμη η κατάσταση.

Στην περιοχή της Θεσσαλονίκης βρέθηκε το Μεταχρωματικό Έλκος, η ανίατη ασθένεια που απειλεί όλα τα πλατάνια στη χώρα μας
Μεταχρωματικό έλκος πλατάνου Προσβολή στο Μνημείο της Φύσης Πλατανιώτισσα

Η ΚΥΑ που άργησε να έρθει και η πρόληψη ως η μοναδική λύση
Μετά την πρώτη εμφάνιση του μεταχρωματικού έλκους το 2004, οι επιστήμονες ζητούσαν επίμονα την έκδοση Κοινής Υπουργικής Απόφασης (ΚΥΑ) για τη λήψη των αναγκαίων μέτρων αποτροπής της εξάπλωσης του. Μια ΚΥΑ το 2004, έθετε ένα πρώτο πλαίσιο ωστόσο αποδείχτηκε εξαιρετικά αναποτελεσματική, γεγονός που συνετέλεσε στη δραματική εξάπλωση του μύκητα.

Σύμφωνα με την κα. Σουλιώτη, η νέα ΚΥΑ που εκδόθηκε τον Απρίλιο του 2023 (4757/123205/2023, ΦΕΚ 2842/Β/27-4-2023), ήρθε μεν καθυστερημένα, αλλά έχει πολλά θετικά και κινείται προς τη σωστή κατεύθυνση, καθώς καθορίζει μεταξύ άλλων το πως ακριβώς πρέπει να γίνονται εργασίες σε έναν χώρο που φύονται πλατάνια, είτε αυτές είναι υπέργειες πχ εγκατάσταση κολώνων φωτισμού, κλαδεύσεις για υπέργεια δίκτυα ηλεκτρισμού/τηλεφωνίας, είτε αφορούν υπόγειους χώρους, πχ μια εκσκαφή για σωληνώσεις, δίκτυα ύδρευσης κ.α., δημιουργώντας σωστές προϋποθέσεις για την πρόληψη που είναι και ο μόνος τρόπος να αποφευχθεί η περαιτέρω εξάπλωση.

Το κυρίαρχο ωστόσο, όπως λέει η ειδική επιστήμονας, είναι ότι στην Ελλάδα υπάρχει έλλειμα επικοινωνίας, είτε μεταξύ υπηρεσιών, είτε μεταξύ δημοσίου και ιδιωτών, δημιουργώντας κενά ή προϋποθέσεις για ολιγωρία, που συντελούν με τη σειρά τους στην επέκταση της ασθένειας.

Στην περιοχή της Θεσσαλονίκης βρέθηκε το Μεταχρωματικό Έλκος, η ανίατη ασθένεια που απειλεί όλα τα πλατάνια στη χώρα μας
Μεταχρωματικό έλκος πλατάνου – Προσβολή στη Ναύπακτο

«Έχει άμεση συσχέτιση με τον άνθρωπο και για αυτό είναι και τόσο δύσκολο να υπάρξει η διαχείριση της ασθένειας με υψηλά αποτελέσματα. Ένα έντομο για παράδειγμα μπορούμε πιο εύκολα να το ελέγξουμε, αλλά τον άνθρωπο και την ανθρώπινη συμπεριφορά είναι πάρα πολύ δύσκολο και για αυτό το κομμάτι της επικοινωνίας είναι πάρα πολύ κρίσιμο» αναφέρει.

Επισημαίνει μάλιστα πως το ζητούμενο είναι η αλλαγή της συμπεριφοράς, είτε των εργοληπτών, είτε των διαχειριστών πρασίνου, των δημοτικών υπηρεσιών και των περιφερειών κ.α, προκειμένου πρώτον να μην υπάρξουν νέες εστίες και να αντιμετωπιστούν στη συνέχεια οι περιοχές με προσβολές. «Είναι τέτοια η φύση του παθογόνου που πρέπει εμείς να τροποποιήσουμε τη συμπεριφορά μας για να έχουμε καλό αποτέλεσμα. Αν αυτό σημαίνει μια καλύτερη επικοινωνία μεταξύ υπηρεσιών ή ότι άλλο μπορεί να σημαίνει, ας το δούμε λίγο καλύτερα» προτρέπει.

Χωρίς αποτέλεσμα προσπάθειες στη Γαλλία για ανθεκτικό στην ασθένεια υβρίδιο
Το γένος Platanus δεν έχει πολλά είδη σε παγκόσμιο επίπεδο και τα πιο γνωστά του είδη είναι ο Ανατολικός (Platanus orientalis) που φύεται εδώ στη χώρα μας, στη Βαλκανική και φθάνει μέχρι Αφγανιστάν και ο δυτικός πλάτανος (Platanus occidentalis), που είναι κατά κύριο λόγο στη Βόρεια Αμερική, δηλώνει η κα Σουλιώτη.

Όπως λέει, τόσο ο Ανατολικός όσο και ο Δυτικός αλλά και το υβρίδιο τους είναι ευπαθείς στον μύκητα Ceratocystis platani και ο Ανατολικός είναι ο πλέον ευπαθής από τους τρεις.

Καθώς είχαν βρεθεί στο παρελθόν κάποια άτομα του Δυτικού πλατάνου πιο ανθεκτικά στην ασθένεια, Γάλλοι επιστήμονες επιχείρησαν να δημιουργήσουν υβρίδια πολλαπλασιάζοντας τα πιο ανθεκτικά άτομα του είδους, κάνοντας πολλές διασταυρώσεις.

Η διαδικασία ήταν δύσκολη και πολυετής και στο τέλος οι Γάλλοι επιστήμονες ήταν σχεδόν σίγουροι ότι κατέληξαν σε έναν κλώνο ο οποίος φαινόταν ότι θα είναι ανθεκτικός. Προχώρησαν μάλιστα στην κατοχύρωση της πατέντας του και στη διάθεση του στη Γαλλική αγορά, ενώ αργότερα παραχώρησαν τα δικαιώματα και σε μια εταιρεία στην Ιταλία για διάθεση του μόνο εντός της χώρας.

Το θέμα είναι, όπως λέει η κα. Σουλιώτη, ότι πολύ πρόσφατα οι Γάλλοι επιστήμονες αναθεώρησαν το θέμα της ανθεκτικότητας στο παθογόνο το οποίο αποδείχτηκε ότι τελικά δεν ήταν…. και τόσο ανθεκτικό. Έτσι αποφάσισαν πλέον πως σε θέσεις που υπάρχουν προσβολές, δεν θα επιτρέπεται η φύτευση ούτε του συγκεκριμένου κλώνου.

Τυπικός μεταχρωματισμός του ξύλου από την ασθένεια

Να μη δαιμονοποιούμε τα έργα αλλά να τηρούνται τα πρωτόκολλα
Η κα Σουλιώτη τάσσεται υπέρ της πρόληψης και της τήρησης των πρωτοκόλλων από όλους όσοι σχετίζονται με το πράσινο σε περιοχές όπου φύονται πλατάνια, ως τη μόνη ενδεδειγμένη λύση για τον περιορισμό της ασθένειας.

«Δεν λέμε να μην γίνονται έργα φυσικά. Λέμε όμως πως όταν θα πας να κάνεις ένα έργο σε θέση που έχει πλατάνια, θα πας στη Δασική Υπηρεσία και θα το δηλώσεις. Θα πάει ο φυτοϋγειονομικός ελεγκτής της Δασικής Υπηρεσίας στη θέση και θα δει την κατάσταση των φυτών. Εάν δεν υπάρχει το παθογόνο, δίνει το ΟΚ για τα έργα, ζητώντας να ληφθούν όλα τα απαραίτητα μέτρα όπως η απολύμανση, για να μην μεταδοθεί το παθογόνο. Αυτό μόνο ζητάνε οι υπηρεσίες» λέει χαρακτηριστικά.

Η κα. Σουλιώτη επαναλαμβάνει πως η αδράνεια ή η κακή επικοινωνία είναι το «καύσιμο» για την εξάπλωση του παθογόνου, ο κίνδυνος του οποίου αν υποτιμηθεί μπορεί να φέρει καταστροφικά αποτελέσματα.

«Από την άλλη πλευρά, απλές ενέργειες δικές μας, μια καλή μεταξύ μας επικοινωνία, μπορεί να δώσει πραγματικά καλά αποτελέσματα. Δεν θέλουμε να είμαστε συγκρουσιακοί, δεν θέλουμε η Δασική Υπηρεσία να κυνηγάει παραβάτες με πρόστιμα. Θέλουμε όλοι μαζί να πετύχουμε κάποιους στόχους. Ας συνεργαστούμε και μην πάμε σε μια πολιτική επιβολής προστίμων, γιατί αυτό ούτε ωραίο είναι, ούτε παράγει το επιθυμητό αποτέλεσμα που στην προκειμένη περίπτωση είναι η σωτηρία των πλατανοδασών που έχουν απομείνει» καταλήγει.

Μεταχρωματικό έλκος πλατάνου: Προσβολή σε φυσικό οικοσύστημα

Η ευθύνη των δήμων και των τεχνικών υπηρεσιών τους
Όπως ενημερώθηκε το GRTimes από σχετικούς επιστήμονες, η συντριπτική πλειοψηφία των έργων περνάει με τον έναν ή τον άλλον τρόπο από τους Δήμους, οι τεχνικές υπηρεσίες των οποίων πολλές φορές αγνοούν τις υποχρεώσεις και τα όσα ορίζει η σχετικά πρόσφατη ΚΥΑ του 2023.

Παρότι όμως πρόσφατη νομοθεσία, οι υπηρεσίες δεν δικαιολογούνται σε καμία περίπτωση να μην ζητούν από τους εργολήπτες να εφαρμόζουν τα πρωτόκολλα για την πρόληψη και ειδικά την υποχρέωση τους να ενημερώνουν τη Δασική Υπηρεσία και να προχωρούν στην απολύμανση όλων των εργαλείων, συμπεριλαμβανομένων των μεγάλων σκαπτικών όπως πχ τα JCB, μια διαδικασία που ούτε ακριβή είναι, ούτε χρονοβόρα καθώς κρατάει λίγα λεπτά.

Μεταχρωματικό έλκος πλατάνου: Εστία προσβολής στον Κηρέα

Για αυτόν τον λόγο το πιο σημαντικό είναι οι τεχνικές υπηρεσίες να γνωρίζουν και να εφαρμόζουν την ΚΥΑ για όποιο έργο γίνεται στα όρια ευθύνης του δήμου, είτε αυτό αφορά εγκατάσταση δικτύου οπτικών ινών, είτε δημιουργία – συντήρηση δικτύων ύδρευσης ή αποχέτευσης, είτε αναπλάσεις πεζοδρομίων ή πάρκων και φυσικά σε περιπτώσεις που εργολαβίες αναλαμβάνουν κλαδεύσεις και άλλες εργασίες που αφορούν στο πράσινο.

Για όλα τα παραπάνω, πρέπει οπωσδήποτε να υπάρχει αγαστή συνεργασία με τα κατά τόπους δασαρχεία, οι υπάλληλοι των οποίων σχεδόν πάντα υπερβάλλουν εαυτόν για να ικανοποιήσουν κάθε αίτημα ελέγχου προκειμένου τα έργα να μην καθυστερούν και να γίνονται με ασφάλεια.

Οι ίδιοι επιστήμονες εκφράζουν την εντονότατη απορία τους, για ποιον λόγο το Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδος δεν προβαίνει σε μαζική και σε διαρκή ενημέρωση των μελών του, για τα μέτρα πρόληψης της ασθένειας που πρέπει να λαμβάνονται σε οποιοδήποτε έργο γίνεται σε περιοχή όπου φύονται πλατάνια.